Ҳаммамиз буюк санъаткор, Ўзбекистон халқ артисти Ботир Зокиров томонидан маромига етказиб куйланган «Араб тангоси» қўшиғини тинглаганмиз. Бу қўшиқ ўзининг сирли жозибаси, соҳир оҳанглари билан ҳар қандай тингловчини ўзига асир эта олади.

Бу қўшиқни гўдаклик чоғимда эшитганим учунми, ҳар гал уни буюк санъаткоримиз ижросида тинглаганимда болалик хотирам ҳаёлимда жонланарди. Ўша пайтлари бу қўшиқнинг маъносини билишни жуда-жуда истардим. Шу қўшиқ туфайли эҳтимол менда араб тилига қизиқиш уйғонгандир. Орадан йиллар ўтиб, озми-кўпми тил ўргандим, аммо шунда ҳам қўшиқнинг маъносини тўла-тўкис англаёлмадим.

Яқинда интернет нашрларини титкилаб, ушбу қўшиқнинг яратилиш тарихи билан қизиқдим. Анча-мунча маълумот тўпланди.

Қўшиқ араб тилидаги илк мисраси «Йа заҳратан фий хайалий», яъни «Эй менинг ҳаёлимдаги гул» деб номланади. Бу қўшиқ илк бор Миср киноусталари томонидан 1947 йилда суратга олинган «Ҳабибал-ъумр» — «Ҳаётим севгиси» фильмида куйланган. Қўшиқ муаллифи таниқли араб бастакори ва хонандаси Фарид ал-Атрошдир.

Дастлаб қўшиқ муаллифи ҳақида ҳам бироз тўхталиб ўтсак. Фарид ал-Атрош ХХ асрнинг бошларида Суриядаги ас-Суайд султонлиги оиласида туғилган. 1920 йилда мамлакат французлар томонидан истило қилингач, султон ўз оиласи билан Мисрга кўчиб ўтади.

Фариднинг онаси мусиқа сирларидан яхши хабардор бўлиб, уд, арғанун сингари созларни маҳорат билан чаларди. Шу боис Фарид ҳам мусиқага меҳр қўйиб ўсди. У 1941 йилда илк бор синглиси билан бир кинофильмда суратга тушган. Унга «Ҳаётга муҳаббат» (1947) фильмидаги бош қаҳрамон образи ва унинг ўзи ижро этган «Хаёлимнинг зебо чечаги» қўшиғи катта шуҳрат келтирди. Айтиш жоизки, ушбу шеърнинг муаллифи ҳам, бастакори ҳам, илк ижрочиси ҳам Фариднинг ўзидир.

Кейинчалик ушбу қўшиқни рус тилида ҳам бир неча бор куйлашган. Жумладан, Николай Никитский ижросидаги «За все тебе спасибо» қўшиғи ҳам ўз мухлисларини топа олган. Бироқ Н.Доризо қаламига мансуб рус тилидаги ушбу қўшиқ сўзлари мутлақо бошқача мазмунга эга.

Ушбу қўшиқнинг Ботир Зокиров томонидан қайта сайқалланиб, ижро этилиши тангога иккинчи ҳаётни бахш этди. Орадан ярим асрдан кўпроқ вақт ўтганига қарамай, қўшиқ тилдан-тилга ўтиб, яна минглаб қалбларни асир этаётир.

Албатта, Ботир Зокиров қўшиқни эшитиб ёд олган ва куйлаган бўлиши мумкин. Чунки аслият билан солиштирганда анча тафовутлар кўзга ташланади. Ушбу қўшиқ матнини сўзма-сўз таржима қилишга қурбим етмаган бўлса-да, қўшиқнинг умумий мазмунидан келиб чиққан ҳолда, уни ушбу мисраларга жойладик. Камчиликлари бўлса, ўқувчилардан узр сўраб қоламиз.

Йа заҳратан фий хайалий

Йа заҳратан фий хайалий,
Роайтуҳа фий фуадий,
Йа заҳратан фий хайалий,
Роайтуҳа фий фуадий,
Жанат ъалайҳа-ллайалий.
Ва азбалатҳа л-айадий.
Ваш шағалатҳа-лъуйун,
Фамата сиҳрал-жуфун.
Йа ғарамий, куллу шайъин даъ минний.
Фаназаътул ҳубба мин қалбий ва руҳий.
Ва ваҳабтул ъумра автари ва лаҳний,
Ва тағанайту фа давайту журуҳий.
Ана тайрун фий руббал фанн юғанний,
Литтуюр, лиззуҳур, фил-ғусун!

***

Хаёлимнинг зебо чечаги,
Юрагимнинг соҳибасисан,
Тунларимнинг жаннатий иси,
Кунларимнинг жозибасисан.
Кўзлар сенга боғланган онда,
Жой олганди хаёлинг жонда.
Борлиғимни олдинг қўлимдан,
Жону дилда ишқинг мужассам.
Хуш овозинг эшитган онда,
Шифо топди жароҳатлар ҳам.
Мен боғингда нолон қуш бўлиб,
Васфинг куйлай илҳомга тўлиб.
Барча гуллар, қушлар албатта,
Тинглаб мени, қолсин ҳайратда.

Иқбол Ҳумоюн