Кейинги вақтда руҳият мутахассисларига бўлган талаб ва эҳтиёжлар кескин ошиб боряпти. Нима учун шундай?

Психологик назарияларга кўра, инсонларни эҳтиёжлар бошқаради. Лекин айни дамда моддий ва маънавий бир тўкин фаровонлик даврига келиб қолдикки, эҳтиёжлар ва хоҳиш-истакларимиз ўртасидаги назорат  йўқолди. Натижада руҳий  ва жисмоний саломатлик борасида жуда кўплаб муаммолар келиб чиқяпти.

Минг афсуски, ўз-ўзидан талаб бўлган вақтда психолог ва психолог ниқобидаги манипулятор ва мотиваторлар майдонга чиқиб келди. Ҳали бизда руҳият мутахассислари ва уларнинг хизматлари ҳақида тўлиқ тасаввур ва билимлар шаклланмаганлиги туфайли маълумотлар фильтрланмасдан қабул қилиняпти.

Аҳвол шунчаликка боряптики, кўплаб шахслар ўзларининг нафсига  ёқадиган, лекин ҳақиқий ечимлардан эмас, балки манипулятив маслаҳатлар ва курсларга мойил бўлиб қолишмоқда. Кўпинча ижтимоий тармоқларда харизматик образ яратиб, одамларнинг ҳиссиётига таъсир ўтказиш орқали курс сотиб олишга ундайдиганлар ҳам учрайди. Бундай ҳолатлар, мисол учун, эмоционал ҳолатда курс сотиб олиб, ҳаётида ҳеч нарса ўзгармаган инсонлар ёки яқинда жуда катта пулга курс тақдим қилиб, Таиландга олиб бориб, психотроп дори ичириб, эйфория ҳолатида интервью олиш каби воқеалар орқали кўринади.

Ҳақиқий руҳият мутахассисининг вазифаси ва манипуляторларнинг усуллари нималардан иборат?

Ҳақиқий руҳият мутахассиси:

• инсоннинг шахсий ривожланиши ва ички ресурсларини топишга ёрдам беради;
• Мижознинг эҳтиёжлари, имкониятлари ва шахсий тажрибаларига асосланган ҳолда  индивидуал ёндашувни амалга оширади;
• Маслаҳатлари илмий асосга ва амалиётдаги натижаларга таяниб берилганлигига эътибор қаратади.

Манипулятор:

• Ҳиссиётларга асосланган, умумий ва тайёр шаблон маслаҳатлар бериш орқали инсонларнинг эҳтиёжларидан фойдаланади.
• Молиявий манфаат ва даромадга қаратилган бизнес моделини қуриш орқали курслар, тренинглар ва семинарлар сотишга уринади.

Инсоннинг ички сезгиси ва шахсий фикри ўрнига бир неча оммавий иборалар ва ижтимоий тармоқларда яратилган харизматик образ орқали ишонч уйғотади. Келинг, уларнинг айрим  манипуляция усуллари билан танишиб чиқамиз.

А. Барнум эффекти.

Одамлар ноаниқ ва умумий тавсифларни шахсан ўзларига хос деб қабул қилишга мойил бўлиши. Бу эффект астрология, шахсият тестлар ва фалловчиликда кенг қўлланилади.

Мисол: “Ҳамма эркаклар ўзгаради, уни ўзгартира олмайдиган аёллар бор” ёки “Ҳамма аёллар …”

Бу каби иборалар одамларда умумийлик ҳиссини уйғотиб, уларни ўзига хосликдан узоқлаштиради. Маслаҳат бераётган шахс уларнинг шахсий тажрибаларини инкор қилиб, барчага битта моделни тақдим этади.

Қўрқитиш ва ишонтириш.

Мисол: “Агар ҳозироқ шу ишни  қилмасангиз, ҳаётингиз янада ёмонлашади”.

Мазкур усул орқали одамларда қўрқув уйғотиб, уларни бирон бир курс ёки тренингга жалб қилишга уринади. Курсга қатнашганлар кўпинча эмоционал ҳолатда қарор қабул қилиб, кейинги ҳаётларида аниқ ўзгаришлар рўй бермайди.

Ижтимоий тармоқларда харизматик образ яратиш ва Гало эффекти (психологик хизмат сотишда гало эффекти мутахассиснинг ишонарли имиджини яратиб, унинг барча хизматларини юқори сифатда қабул қилишга олиб келади. Масалан, муваффақиятли имиджга эга психологнинг маслаҳатлари ҳам автоматик равишда самарали деб баҳоланади.

Мисол учун: чиройли кийимлар, қимматбаҳо машиналар, тўкин ва фаровон ҳаёт ичидаги образ. Ҳолбуки психолог ҳам оддий касб эгаси, у бой ва бадавлат бўлиши шарт эмас.

Хуллас, огоҳ бўлинг, сохта психологларга учманг!

Гули Тўраева,
тиббий психолог, психотерапевт