Абдуқаюмбо-ой! Дарровдан шундай бўпқопти-да, а? 60? Э, қўйинг-э, биз сингари етмишдан дадил ҳатлаган оғаларингиз назарида – ҳали “ёш бала”! Бир кўз очиб юминг-чи, ана ўшанда кўрамиз! Лекин ҳозирданоқ алқаб қўйсак биров ёқамиздан олмас: қутли бўлсин, муборак бўлсин!

Ўзингизга ҳам айтиб бергандирман, Сиз билан “танишувимиз” қизиқ кечган.

Матбуот оламида “Моҳият” деган газета пайдо бўлиб, ҳаш-паш дегунча биринчиликка чиқиб кетди. Сармуҳаррири Абдуқаюм Йўлдошев дегич экан. Танимаймиз, билмаймиз, аммо озроқ ғашимиз келгани рост. Бизнинг ҳам муҳаррирлик даъвомиз кам эмас-да. Гадонинг душмани гадо бўлади, биласиз...

Бир эрта денг, таҳририятга уволгина қизча кириб келди, азза-базза “Моҳият”нинг мухбири эмиш!

– Мана шу анкета саволларига жавоб берар экансиз, раҳбаримиз тайинладилар.

– Бориб раҳбарингга айт, қизим, менинг вақтим йўқ.

– Кечқурун келсам бўладими?

– Тавба, мен сенга нима деяпман...

Ҳақиқатан мухбир экан, “ёзмай кўринг-чи” деган каби тиккасига қараб турибди.

– Раҳбаримиз сизга салом айтиб юбордилар!

– Раҳмат, саломат бўлсин... – Кўрмаган-билмаган одам салом йўллабди, нимадир қилиш керак, ноқулай. – Майли, сен боравер-чи, бир гап бўлар.

Мухбир қиз кечқурун иш тугар маҳал пайдо бўлди. Бир бетликкина жавобни кўриб, ажаблана-ажаблана олиб кетди.

Индинимиди, қисқа-қисқа жавобларим матндан ҳам катта бир сурат билан газетада босилиб чиқди. Қолдим балога! Раҳбарларимиздан бирига малол келибди: нега расмини бунча катта қилиб чиқаради?! Билиб турибман, гап суратнинг катта-кичиклигида эмас (қолаверса, уни мен бермаганман, таҳририят ўзи қайдандир топиб босган), муаллифнинг “ўқир-дўқир” жавобларида эди.

Ёзган-ку шунча гапга қолди, чиқарганнинг ҳоли не кечди экан? Бир кўнгил сўраб қўйиш керак... Иттифоқо, аллақандай матбуот анжуманидан кейин кўчада машинага ўтираётсам, бир йигит кўзимга иссиқ кўринди. Мени деб гап эшитган Абдуқаюм Йўлдошев шу бўлса керак дея, бориб қуюқ сўрашиб, узрхоҳлик қилган бўлдим. Йигит илтифотларимни жилмайибгина эшитди-да... Қайсидир чет эл радиосининг мухбири экан, лекин каминани танир экан...

Бош муҳаррирнинг “Моҳият”дан этак силкишига акаларининг суратини ана шундай катта-катта қилиб чиқаравергани ҳам сабаб бўлгандир-ов.

Абдуқаюм Йўлдошев билан “танишувимиз” ана шундай бошланган. Дарвоқе, йўқ, бундан олдин мен унинг мухлисларини билар эдим. Таҳририятимиздаги китобхон қиз-жувон бари китобларини кўкрагига босиб юрар, қўли бўшади дегунча “Тимсоҳнинг кўзёшлари”дан баҳс қилишар эди. Шулардан олиб адибнинг бир-икки нарсасини ўқидиму ўзим ҳам мухлислардан бирига айланиб қолдим.

Шоир дўстим Хуршид Давроннинг бир гапи менга доим нашъа қилади. “Эркиннинг душмани бўлса, – деб ёзган эди у, – барини муҳаррирлик орқасидан орттирган. Шеъру ҳикоясини қайтариб берсангиз – тап-тайёр душман-да”. Агар шу гап ҳақиқат бўлса, мени хушламайдиган, менга душман сафнинг бошида Абдуқаюм Йўлдошев ҳам турмоғи керак.

Танишиб, дўст бўлиб, ака-ука бўлиб кетганимиздан кейин мен айниқса “ҳаддимдан ошдим”. Инимнинг китоблари ё қўлёзмаларини ўқийтуриб ҳавасларим келади: ана тил, ана тасвир, ана – воқеликка янгича ёндашув! Бу одамлар, бундай тақдир, бундай можароларни қайдан топади-я! Лекин муҳаррир талабчанлиги-ку майлига, гоҳо инжиқ феъл бош кўтариб, асарнинг қаеридир, кўпинча охири, ечими нодуруст кўриниб, жаҳл тошиб кетади-ку! Нима қилиб қўйдинг-а, эй бала! Бу нимаси, Абдуқаюмбой иним! Асар меники, ўзимникига айланиб бўлганида унинг бенуқсон, янада мукаммал бўлмоғини хоҳлайман-да, ахир! Ён-веримдаги биров-яримга “арз” қилганим етмагандай муаллифнинг ўзига ҳам шартта-шартта айтиб юбораман-да! Шунда у “Ёзсанг, ўзинг шундай ёзавер, ака!” дея шартта бурилиб кетиши керак. Йўқ-да, жилмайиб тураверади. Яна дўст бўлиб, ука бўлиб қолаверади. Ёзувчи одам, бу дашномларда қаҳр эмас, меҳр устунлигини сезади чоғи.

Булар энди қалам аҳли ўртасидаги ўзаро икир-чикир масалалар. Китобхон эса суйиб-суйиб, кўзларига суртиб-суртиб ўқийверади. Тўғри-да, Абдуқаюм Йўлдошевдек ёзувчини экиб қўйибдими денг!..

Сираси, Абдуқаюмбой укамизнинг “азоби қаттиқ”. Бизга ўхшаган “танқидчи”ларнинг гап-сўзи-ку кўчада қолиб кетади, уйдагиси чатоқ, ёнгинасидагиси чатоқ. У билан бақамти, мусобақалашиб келаётган синглимизни Зулфия Қуролбой қизи дейдилар! Қатор-қатор роману ҳикоялар муаллифи. Бугунги ўзбек адибаларининг пешқадами. Тўпорича қилиб айтганда улар – “қўш ҳўкиз”. Сузишиб кетса, ҳай, ҳай, алҳазар! Шунинг учун буни назокат билан “адабий оила” деб атайдилар. Адабий оила: каттакон ижодхона, икки деразанинг олдида иккита ёзув столи, деразалар тагида туп-туп ўрик оппоқ гуллаган, қаламини иягига тиргак қилган қўш ижодкор илҳом тўла кўзларини ана шу навчечакларга тиккан, дам-бадам бир-бирига жилмайишиб бир-биридан қофия қарз сўрайди... Афсона! Адабий афсона! Ўлмаган қул, шунақа ижодхоналарга билиб-билмай бош суққан жойларимиз бор. Худо кўрсатмасин!.. Қўрқа-писа қўнғироқ қиламан, гўшакни Зулфияхон олади. Абдуқаюмбойнинг дурустгина шоирлигини пешсухан айлаб, ҳар эҳтимолга қарши, ҳазил билан сўрайман: “Қани, сингил, шоирингиз уйдамилар?” Ёйинки, машҳур ҳикоясига нисбатан: “Пуанкаре жанобларини топсак бўладими?” Зулфиямиз – дала қизи, кенгфеъл, хушфеъл – дарров қақиллаб-қувнаб жавоб қилади. Кўнгил жойига тушади. Доим шундай бўлсин илоҳим! Кўз тегмасин!

Абдуқаюмбой иним! Сизга айтар сўзимиз кўп! Лекин ҳозирча шу. Чўзма гапда хосият йўқ, биласиз. Қолганини оқшомлари сим қоқишиб отамлашаверамиз. Худога шукр, гўшакбардоримиз – сизга завжа, бизга сингил. Қани, сингил, шоирингиз уйдами? Алё, Пуанкаре жаноблари, ўзларими?..

Эркин Аъзам

Абдуқаюм Йўлдошев — 1962 йил 28 февралда Самарқанд вилоятининг Қўшработ туманида туғилган.

1993 йилдан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси. 1999 йили «Шуҳрат» медали билан тақдирланган. 2016 йили «Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган маданият ходими» унвони берилган.

Р.Брэдбери, А.Кристи, Ф.Браун, Жером К. Жером, Э.Поттер ҳикояларини, Е.Березиковнинг «Буюк Темур» романини (Ҳ.Шайхов билан ҳамкорликда), П.Шермуҳамедовнинг «Буюк Хоразмий» романларини рус тилидан ўзбекчага ўгирган.

«Кичкина одамлар», «Уқубат», «Иқтидор», «Виждон», «Қадамлар», «Нигоҳ», «Бурч ва муҳаббат», «Устюртга йўл», «Тинчлик ортида», «Опа» бадиий фильмларининг, «Ҳаёт жилғалари», «Синов», «Одамлар орасида», «Она дарё» сериалларининг сценарий муаллифи.

Унинг «Пуанкаре» ҳикояси асосида Ўзбек давлат драма театрида «Ҳаёт формуласи» («Даҳо») номли спектакл саҳналаштирилган (2013 йил). Республика Ёш томошабинлар театрида «Залолат» (Шуҳрат Ризаев билан ҳаммуаллифликда) спектакли саҳналаштирилган (2015 йил).