Эрнест Хемингуэй романлари ва кўплаб ҳикоялари билан жаҳон адабиётида катта из қолдирган. У ёзувчи, журналист, инсон руҳиятини чуқур билувчи даҳо ҳам эди. Хемингуэй услуби қисқа ва мазмунан бой бўлиб, ХХ аср адабиётига сезиларли таъсир кўрсатди.

Адибнинг меҳнати самарасиз кетмаган. У 1954 йили Нобель мукофотига сазовор бўлган. Хемингуэй нафақат ижоди, балки турфа саргузаштлар ва кутилмаган воқеаларга лиммо-лим ҳаёти билан ҳам кенг миқёсда танилган.

Табиат ва мажбурият

Эрнест Миллер Хемингуэй 1899 йилнинг 21 июлида Американинг Иллинойс штати Чикагога туташ Оук-Парк шаҳарчасида таваллуд топган. Унинг отаси Кларенс Эдмонт Хемингуэй шифокор, онаси Грейс Холл эса фарзандлар тарбияси билан банд эди.

Кларенс ўғлини болалигидан табиатга муҳаббат руҳида тарбиялашга ҳаракат қилди. У Эрнестнинг ўз изидан бориб, тиббиёт ва табиий фанлар билан шуғулланиш орзусида эди. Эрни уч ёшга тўлганида отаси биринчи қармоқни совға қилди ва балиқ овига олиб чиқди. Саккиз ёшидаёқ бўлажак адиб Ғарбий Европадаги барча дарахтлар, гуллар, балиқлар ва ҳайвонларнинг номини ёддан биларди. Эрнестнинг бошқа севимли машғулоти эса адабиёт бўлди. Бола уй кутубхонасида соатлаб ўтирар, унга асосан Дарвиннинг ишлари ва тарихий адабиёт ёқарди.

Хемингуэй хонимнинг эса Эрнест келажаги билан боғлиқ орзуси бошқача эди. У ўғлини черков хорида куйлаш ва виолончель чалишга мажбур қиларди. Орадан йиллар ўтиб етуклик поғонасига етган Хемингуэй шундай деди: «Онам мусиқада таълим олишим учун мени бир йил мактабга юбормаган. У мусиқада қобилиятим бор деб ўйлар, аслида ҳеч қандай лаёқатим йўқ эди».

Бола қаршилик кўрсатса-да, онаси мажбур қилар – Эрнест ҳар куни мусиқа билан шуғулланиши шарт эди.

Оиланинг Оук-Паркдаги қишки уйидан ташқари Валлун кўли бўйида «Уиндмир» коттежи ҳам бўлган. Эрнест ҳар йили ота-онаси ва опалари билан ана шу сокин масканга йўл оларди. Бола учун «Уиндмир»га бориш тўла-тўкис озодликни англатарди. Ҳеч ким виолончелда чалишни мажбур қилмас ва у ўз эрмаги билан машғул бўларди – қирғоқда қармоқ билан ўтирар, ўрмонда тентирар, ҳудуддаги ҳинду болалари билан бирга ўйнарди.

Қариянинг совғаси

1911 йили, Эрнест 12 ёшга тўлганида бобоси унга 12 калибрли милтиқ совға қилди. Бу туҳфа бува билан набиранинг дўстлигини мустаҳкамлади. Бола қариянинг ҳикояларини тинглашни яхши кўрарди. У бобоси ҳақида бутун умр фақат яхши хотиралар билан яшади ва асарларида бу ҳақда ҳикоя қилди.

Ов Эрнестнинг асосий иштиёқига айланди. Кларенс ўғлини милтиқдан фойдаланиш ва ҳайвонни таъқиб қилишга ўргатди. Эрнест илк ҳикояларидан бирида айнан ов ва отасининг шакл-шамойилини келтириб ўтади. Унинг шахсияти, ҳаёти ва умрининг фожиали интиҳо топиши ёзувчини ҳамиша, ҳамма вақт изтиробга солиб келди – Кларенс ўз жонига қасд қилганди.

Табиатан соғлом ва кучли бўлган Хемингуэй ўсмирлигида бокс ва футбол билан шуғулланди. Кейинчалик Эрнест шундай деган:

– Бокс мени ҳеч қачон ётиб қолмаслик, худди буқа каби ҳамиша тез ва шафқатсизларча ҳужум қилиш учун шай туришга ўргатди.

Мактаб йилларида Хемингуэй унча катта бўлмаган «Лавҳа» номли мактаб журналида ўзини синаб кўрган. Дастлаб унинг ҳиндулар қони ва фольклори омухталашган шимол экзотикаси бўлмиш «Маниту суди» босилди, кейинги сонда эса бокснинг парда ортидаги ва жирканч тижорий томонлари ёритилган «Ҳамма гап тери рангида» ҳикояси чоп этилди. Шундан сўнг, асосан, спорт мусобақалари, концертлар билан боғлиқ репортажлар эълон қилина бошланди. Оук-Паркдаги «оқсуяклар ҳаёти»га доир аччиқ истеҳзоли қайдлар, айниқса, машҳур эди. Бу вақт ичида Хемингуэй ёзувчи бўлишга аллақачон қатъий қарор қилганди.

Мактабни тугатган Эрнест ота-онасининг талабига кўра университетга ҳужжат топширмади, балки Канзас-Ситига йўл олди ва «The Kansas City Star» маҳаллий газетасига ишга жойлашди. Бу ерда у бош шифохона, вокзал ва полиция маҳкамасидан иборат шаҳарнинг унча катта бўлмаган туманидаги воқеа-ҳодисаларни ёритишга масъул эди. Ёш репортёр қандай ҳодиса юз бермасин югуриб борарди. У ўғрилар билан танишди, фоҳишалар, ёлланма қотиллар ва фирибгарларга тўқнаш келди, ёнғин юз берган жой ва қамоқхоналарда бўлди.

Эрнест Хемингуэй инсон қилмишларини кузатди, эслаб қолди ва сабабларини тушунишга ҳаракат қилди, сўзлашувлар йўсини, имо-ишоралар тарзини англашга интилди. Буларнинг барчаси келгусидаги ҳикоялари учун сюжет, тафсилот ва мулоқотлар тарзида хотирасида сақланиб қолди.

Ўққа тутилган йигит

Хемингуэй ҳарбий хизматга боришни хоҳларди, бироқ кўриш қобилияти ёмонлиги туфайли унга узоқ вақт рад жавобини бериб келишди. Ана шундан сўнг Эрнест ўзини «Қизил хоч»нинг кўнгилли ҳайдовчиси сифатида қайд эттириб, Биринчи жаҳон урушининг Италиядаги фронтига тушишга эришди. У билан бирга Миланга янги борганларни ўша куниёқ поезднинг ўзидан портлатилган ўқ-дорилар заводи ҳудудини тозалашга юбордилар. Орадан бир неча йиллар ўтиб, адиб «Алвидо, қурол» асарида уруш билан илк бор тўқнаш келгани ҳақида ёзади. Эртаси куни ёш Хемингуэйни санитар машинаси ҳайдовчиси сифатида Шио шаҳарчасидаги отряд фронтига жўнатдилар. Бироқ Эрнест у ерда деярли ҳамма вақт эрмак топиб юрди: қарта, бейсбол ўйнади, салунларга борди. Хемингуэйнинг тоқати етмади ва Пьява дарёси бўйига ўтказишларига эришди. У ерда ҳарбий дўконда фаолият кўрсатди. Кейинроқ бу ишдан ҳам воз кечиб, аскарлар учун окопнинг ўзига маҳсулот етказиб берадиган бўлди.

1918 йилнинг 8 июлида ярадор итальян мерганини қутқараётган Хемингуэйни австрияликлар пулемёт ва миномётдан ўққа тутдилар, қарангки, у тирик қолди. Госпиталда Эрнестдан 26 та снаряд парчаси олинди. Унинг танасида икки юзга яқин жароҳат бор эди. Кўп ўтмай, Хемингуэй Миланга ўтказилди ва врачлар бу кўнгилли жангчининг тизза косасини алюмин протез билан алмаштиришди.

Бир йилдан сўнг, 21 январда Эрнест АҚШга қаҳрамон бўлиб қайтди – итальян фронтида ярадор бўлган биринчи америкалик ҳақида барча марказий газеталар ёзган эди. Италия қироли Хемингуэйни «Жасорати учун» кумуш нишони ва «Ҳарбий хоч» билан тақдирлади. Ёзувчининг ўзи кейинчалик шундай сўзларни битди: «Мен ўша урушга борганимда ортиқ даражада аҳмоқ эдим. Биз спорт жамоаси, австрияликлар эса мусобақаларда қатнашган бошқа жамоа деб ўйлаган эканман».

Она билан келишмовчилик

Деярли бир йилни оила даврасида ўтказган Хемингуэй жароҳатларини даволатди. У келажаги ҳақида ҳам ўйларди. 1920 йил 20 февралда журналистикага қайтиш учун Торонто (Канада)га йўл олди. Янги иш берувчи – «Toronto Star» газетаси хоҳлаган мавзуда ёзишига имконият берди, бироқ у фақат эълон қилинган материаллари учун қалам ҳақи оларди. Эрнестнинг дастлабки иши – «Кўчадиган асарлар кўргазмаси» ва «Соч-соқолингизни бепул қирдиришга уриниб кўринг» – санъатни севувчилар снобизми ва америкаликлар бидъати устидан кулишдан иборат эди (снобизм – сноблар, яъни ўзини билимдон, дид-фаросатли ҳисобловчи кишиларга хос хулқ-атвор). Йил ўтмай, Хемингуэйнинг уруш ва уйида ҳеч кимга керак бўлмайдиган фахрийлар, гангстерлар ҳамда калтафаҳм амалдорлар ҳақидаги жиддий мақолалари пайдо бўлди.

Ўша йиллари Эрнест билан волидаси ўртасида зиддият келиб чиқди. Онаси учун ўғли ҳамон гўдак эди гўё. Бир неча жанжал ва можаролардан сўнг Хемингуэй лаш-лушларини йиғиштирди-да, Оук-Паркдан Чикагога кўчиб ўтди. Бу шаҳарда «Toronto star» билан ҳамкорликни давом эттирди, шунингдек, «Cooperative Commonwealth» журналида муҳаррирлик ишларини олиб борди. 1921 йилнинг 3 сентябрида Эрнест ёш пианиночи Хэдли Ричардсонга уйланди ва у билан ўзи узоқ вақт орзу қилган Парижга йўл олди.

Парижда эр-хотин Хемингуэйлар Контэскарп майдонининг Кардинал Лемуана кўчасидаги уйга жойлашишди. «Сен ила ҳамиша бўлган байрамлар» китобида Эрнест шундай деб ёзган: «Бу ерда иссиқ сув ва канализация бор эди. Шундай бўлса-да, деразадан яхши манзара кўринарди. Полда қулай тўшак бўлиб хизмат қилган сим матрас ташланган эди. Деворда бизга ёққан картиналар илинган. Уй ёруғ ва шинам эди».

Ёз ойларида дунё бўйлаб саёҳатга пул йиғиш учун Хемингуэйнинг жуда кўп ишлашига тўғри келарди. У ҳар ҳафтада «Toronto star»га ҳикоялар жўнатиб турди. Таҳририят ёзувчидан Европа ҳаёти, турмуш тафсилотлари ва ахлоқий дунё ҳақида лавҳалар кутарди. Бу Эрнестга очерклари мавзуси ва услубни ўзи танлашига имкон берди. Унинг биринчи очерклари, Америка сайёҳларини масхаралаш, «олтин ёшлик» ва урушдан кейинги Европанинг енгил эрмаклар қилувчи маишатпарастлари ҳақида бўлди («Мана, Париж қандай экан», «Америка муҳтожлари Парижда» ва ҳоказо).

Адиб китобларига ташналик

1923 йили Эрнест «Шекспир ва компания» китоб дўкони соҳибаси Сильвия Бич билан танишди. Улар ўртасида дўстона илиқ муносабатлар куртак очди. Хемингуэй Сильвиянинг муассасасида вақтини ўтказадиган, ўқиш учун китоблар оладиган, муҳтожликда кун кечирувчи Париж зиёлилари, ёзувчи ва мусаввирлари билан танишадиган бўлди.

Ёш Эрнестнинг мароқли ва муҳим танишувларидан бири Гертруда Стайн билан боғлиқ. У Хемингуэй учун улкан тажрибага эга дўстга айланди. Адиб Гертруда билан адабиёт борасида кўп суҳбатлашарди. Гертруда газетадаги фаолиятга менсимай қарар ва Хемингуэй учун энг асосийси ёзувчи бўлиш эканлигига уни доимий равишда ишонтиришга уринарди.

Эрнест Сильвия Бич дўконига келиб турувчи Жеймс Жойсга катта қизиқиш билан қаради. Жойснинг «Улисс» романи АҚШ ва Англияда цензура томонидан тақиқлаб қўйилганида Хемингуэй Чикагодаги дўстлари орқали бу китобни яширинча ташиш ва оммалаштиришни йўлга қўйди.

1926 йили «Қуёш ҳам чиқади» китобидан сўнг Хемингуэй биринчи адабий муваффақиятга эришди. Мазкур асар умидсизлик руҳида ёзилган бўлса-да, 1920 йилларда Франция ва Испанияда яшаган «йўқолган авлод» – ёшлар ҳаётини ёрқин бўёқларда акс эттиради.

1927 йили Эрнест Хемингуэйнинг «Аёлсиз эркаклар», 1933 йили эса «Ғолиб ҳеч нима олмайди» ҳикоялар тўплами чиқди. Улар китобхонлар кўз ўнгида Хемингуэйнинг ихчам ҳажмдаги нодир ҳикоялар муаллифи эканлигини тасдиқлади. Китобдаги «Қотиллар», «Фрэнсис Макомбернинг узоққа чўзилмаган бахти» ва «Килиманжаро қорлари», айниқса машҳур бўлди.

Шундай бўлса-да, Хемингуэй кўпчиликка ўзининг «Алвидо, қурол!» (1929) романи билан танилди. Мазкур асар биринчи жаҳон уруши даврида америкалик кўнгилли йигит ва инглиз ҳамшираси ўртасидаги муҳаббат тарихидан сўзлайди. Китоб Америкада мисли кўрилмаган даражада мувафақият қозонди – унинг сотилишига, ҳатто иқтисодий инқироз ҳам халақит бермади.

Автоҳалокат, сўнг касаллик...

1930 йилларнинг бошида Хемингуэй АҚШга қайтди ва Флориданинг Ки-Уэст шаҳарчасига жойлашди. Бу ерда балиқчилик билан машғул бўлди, ўз яхтасида Багама ороллари, Кубага саёҳат қилди, янги ҳикоялар ёзди. Биографларнинг фикрича, айнан шу дамларда унга катта ёзувчилик шуҳрати келган. Хемингуэй муаллифлигида нимаики ёзилса, барчаси зудлик билан босилар ва катта ададларда тарқалиб кетарди. У ўз ҳаётидаги ажойиб йилларни ўтказган уйда музей ташкил этилган. Хемингуэй мухлислари шу қадар кўпки, бу даргоҳ ҳар доим зиёратчилар билан банд бўлади.

Аммо ҳаёт бир текис эмас. 1930 йил кузида Эрнест жиддий автоҳалокатга учради. Оқибатда суяк синишлар, бош жароҳати ва шикастланишдан тикланиши учун салкам бир йил керак бўлди. Адиб доимий равишда ишлаган қаламдан вақтинча воз кечди ва ёзув машинкасидан фойдалана бошлади. 1932 йили у «Чошгоҳдан кейинги ўлим» романи устида иш бошлади ва корридони эркаклик таомили ҳамда синови сифатида яққол акс эттирди. Китоб бестселлерга айланиб, Хемингуэй нуфузини «биринчи рақамли ёзувчи» сифатида тасдиқлаб берди.

1933 йили Хемингуэй «Ғолиб ҳеч нима олмайди» ҳикоялар тўплами устида иш бошлади. Ёзувчи ундан келадиган даромад ҳисобидан ўзининг азалий орзуси – Шарқий Африка бўйлаб саёҳат қилишни режалаштирди. Бу китоб ҳам муваффақият келтирди ва ўша йили ёзувчи саёҳатга йўл олди.

Танганика кўли ҳудудига борган Хемингуэй маҳаллий қабилалар вакилларидан ўзига йўл бошловчи ва хизматчилар ёллади. Лагерь барпо қилди ва овга чиқди. 1934 йилнинг январида навбатдаги сафардан қайтган Эрнест амёба ичбуруғига чалинди. Кундан-кунга саломатлиги ёмонлашди. У алаҳлар, танаси кучли равишда қуриб борарди. Хемингуэй учун Дар-эс-Саламадан махсус самолёт юборилиб, ёзувчини мазкур ҳудуд пойтахтига олиб кетишди. Адиб у ердаги инглиз госпиталида фаол терапия курсини ўтаб, аҳволи яхшиланди.

Ҳар ҳолда Хемингуэй учун бу ов мавсуми омадли бўлганди: учта отиб ўлдирилган шер, ўлжалари ичида йигирма еттита антилопа (кийик), йирик буйвол (буқа) ва Африканинг бошқа жониворлари ҳам бор эди. Ёзувчининг Танганьикидаги таассуротлари «Африканинг яшил тепаликлари» китобида ўз аксини топган (1935). Мазкур асар Хемингуэйнинг овчи ва саёҳатчи сифатидаги кундалиги ҳисобланади.

Окопдаги танишув

Адиб навбатдаги китоби — «Эга бўлмоқ ва бўлмаслик» устидаги ишларини якунлаган сана 1937 йил бошларига тўғри келади. Қиссада АҚШдаги буюк инқироз даври ҳодисаларига баҳо берилган. Хемингуэй мавжуд муаммога муҳтожликдан қочиш учун контрабандачига айланган флоридалик киши сифатида қарайди. Узоқ йиллар мобайнида ёзувчи ижодида илк бор Испаниядаги хавотирли вазият билан боғлиқ ижтимоий мавзу кўтарилади. У ерда Хемингуэйни беҳаловат қилган фуқаролар уруши бошланган эди. Адиб генерал Франко билан жанг қилаётган республикачиларни ёқлаб, уларнинг манфаати учун хайрия ташкил этди. Маблағ йиғиб бўлингач, у уруш ҳаракатларини ёритиш учун Мадридга юборишларини сўраб, Шимолий Америка газеталар уюшмасига мурожаат қилди. Тез орада кинорежиссёр Йорис Ивенс бошчилигида «Испания замини» ҳужжатли фильмини суратга олиш гуруҳи жамланди. Сценарийнавис Хемингуэй эди.

Урушнинг энг оғир кунларида Эрнест байналмилалчи ва журналистлар клубининг қароргоҳи бўлган «Флорида» меҳмонхонасида франкчилар билан бирга бўлди. Ёзувчининг контрразведкачилар фаолияти ҳақидаги «Бешинчи колонна» номли ягона саҳна асари (1937) айнан бомбардимон ва отишмалар пайтида ёзилди. Хемингуэй у ерда америкалик журналист Марта Геллхорн билан танишди, уйга қайтгач, турмуш қурдилар ва Марта адибнинг учинчи хотинига айланди.

Хемингуэй Мадридда бўлганида Барселонадан фарқли ўлароқ уруш қақшатқич равишда кечаётган Каталонияга йўл олган. Окоплардан бирида у француз ёзувчиси ва учувчиси Антуан де Сент-Экзюпери ва байналмилалчи бригадалар командири Ҳанс Кале билан танишди.

Уруш таассуротлари Хемингуэйнинг машҳур романи – «Қўнғироқ кимнинг мотамини куйлаётир» асарида ўз аксини топган. Унда республиканинг ҳалокатга учраши, тарих сабоқлари тилга олиниб, ҳар қандай фожиали дамларда ҳам шахсият бирламчи эканлиги таъкидланади. Мазкур роман 1940 йили нашр этилди. «Қўнғироқ кимнинг мотамини куйлаётир» асари айни пайтда фашизмга қарши жанг қилиш учун Испанияга кўнгилли бўлиб жўнаб кетган ёш америкалик фуқаролар ҳақида ҳам ҳикоя қилади. АҚШ расмий ҳукумати Испания воқеаларига аралашмай четда турган бир пайтда бу ёшларнинг Испанияга бориши ва антифашист кучлар сафида фашизмга қарши кураши катта жасорат эди.

Адиб зурриёдлари

1941 йили кемасозлик корхонасидан катта денгиз катери харид қилиб, унга «Пилар» деб ном берган Хемингуэй Балтимор (АҚШ)га йўл олди. Кубагача сузиб бориб, балиқчилик билан машғул бўлди. Бироқ 7 декабрь куни японлар Пёрл-Харборга ҳужум қилиб, америкаликлар жавоб тариқасида уруш очгач, Тинч океани фаол жанговар ўчоқлардан бирига айланди.

Гап шундаки, уруш Хемингуэйнинг энг севимли мавзуларидан бири бўлиб, иккинчи жаҳон уруши бошлангач, у мухбир сифатида Лондонга кўчиб ўтди ва журналистлик фаолиятини тиклади. Бунгача эса, 1941 – 1943 йилларда Кубада нацист жосусларига қарши контрразведка ташкил этиб, ўзининг «Пилар» катери орқали Кариб денгизида немис сувости кемалари изидан тушди.

1944 йили Хемингуэй Германия ва оккупация қилинган Франция узра бомбардимончи парвозларда иштирок этди. Иттифоқчилар Нормандияда бўлишганида эса уруш ва разведка ҳаракатларида қатнашиш учун рухсат олишга эришди. Эрнест 200 кишига яқин француз партизан отрядига қўмондонлик қилиб, Париж, Бельгия, Эльзас жангларида иштирок этди.

1949 йили ёзувчи Кубага кўчиб ўтиб, адабий фаолиятини тиклади. «Чол ва денгиз» қиссаси (1952) ўша ерда ёзилди. Ушбу асар ХХ аср иккинчи ярми адабиётининг юксак намунаси бўлди. Орадан бир йил ўтгач, «Чол ва денгиз» Пулицер мукофотига сазовор бўлди. Асар Нобель мутасаддиларининг ҳам эътиборини тортди. Ўша йили «Чол ва денгиз» қиссаси адабиёт бўйича мазкур мукофотга лойиқ деб топилди. 1956 йили Хемингуэй Париждаги 20-йиллар ҳаёти ҳақида «Сен ила ҳамиша бўлган байрамлар» автобиографик асарини ёзди (мазкур китоб ёзувчининг вафотидан кейин чиққан).

Хемингуэйнинг зурриёдлари ҳақида сўзлаганда, биринчи хотини Элизабет Хедли Ричардсондан (1891–1879) бир ўғил Бамби Жон (1923–2000) туғилгани маълум. Набиралар: Марго (1954–1996) ва Мариэль (1961 йили дунёга келган). Иккинчи рафиқаси Паулина Пфайфер (1895–1951) билан адиб ўртасида Патрик (1928) ва Грегори (1931–2001) исмли ўғиллар таваллуд топган. Невара: Шон Хемингуэй (1967). Хемингуэйнинг учинчи хотини Марта Геллхорн (1908–1998), тўртинчиси эса Мэри Уэлш (1908–1986) эди.

Ўлимолди мактуби

1960 йили Хемингуэй Куба оролини тарк этди ва АҚШга қайтиб, Кетчум (Айдаҳо штати) шаҳридан қўним топди. У бир қатор жиддий касалликлар, жумладан, артерияда қон босимининг ошиб кетиши ва диабет туфайли беҳол эди. Адибни «даволаш» учун Рочестер шаҳридаги «Майо» клиникасига жойлаштиришди. Хемингуэй ўз ортидан таъқиб қилишлари туфайли чуқур сиқилиш ҳолатини бошдан кечирди.

Ёзувчи назарида унинг изидан ҳамма жойда ФҚБ агентлари юради, барча ерда митти эшитиш мосламалари қўйилган, телефон сўзлашувлари тингланади, почтаси ўқилади, банкдаги ҳисоб рақами мунтазам равишда текширилади. Хемингуэй ҳар қандай тасодифий ўткинчини жосус деб қабул қилиши мумкин эди (1980-йилларнинг бошида Э.Хемингуэйнинг архив иши ошкор қилинди ва ёзувчи Америка махсус хизматларининг доимий диққат эътиборида бўлгани ва таъқиб қилингани ўз тасдиғини топди).

Хемингуэйни психиатрия қонунлари бўйича даволашга ҳаракат қилишди. Муолажа сифатида электр йўли билан титратиш қўлланилди. 13 сеансли электрошокдан сўнг ёзувчи хотирасини йўқотди. Бу ҳақда Хемингуэй шундай деган: «Менга электрошок қўллаган врачлар ёзувчиларни тушунишмайди... Руҳий касалликлар врачлари ёзувчилик қандай бўлишини англаб етиш учун бадиий асар ёзишни ўрганишсин... Менинг миямни заифлаштириш, хотирамни ўчириш ва ҳаёт чоҳига улоқтиришдан қандай маъни бор эди?»

Даволаниш чоғида Хемингуэй дўстига клиника йўлагидаги телефондан қўнғироқ қилган ва шифохонада ҳам эшитиш мосламаси қўйилганини айтган. Уни яна ўша тарзда даволаш давом эттирилди. Бироқ ҳеч қандай натижа бўлмади. Адиб ишлай олмас, руҳий жиҳатдан сиқилар, ўзини ўлдириши ҳақида тез-тез гапирарди. Бу амалий равишда ҳам юз бериб (масалан, қўққисдан самолётнинг ҳаво винти томонга сакраш ва ҳоказо), ёзувчини асраб қолишга муваффақ бўлишарди.

1961 йилнинг 2 июлида, Майдо клиникасидан Хемингуэйга жавоб беришди. Ёзувчи Кетчумдаги уйига равона бўлди. Йўлда у отасининг вафоти ҳақида эслаган бўлса ажаб эмас. Хемингуэй уйда ўлимолди хатини қолдирди, шундан сўнг эса пешонасига қарата милтиқдан ўқ узди...

Акбар Фатҳуллаев