Индира Ганди Ҳиндистон тарихида ўз мамлакатини узоқ йиллар садоқат билан идора қилган биринчи аёл сифатида ўчмас из қолдирган. У оқила ва ҳаракатчан сиёсатчи сифатида ҳинд диёрининг дунё миқёсида халқаро обрўсини ошириш учун жуда катта иш­ларни амалга оширди. Индира Ганди но­ми нафақат ўз ватанида, балки бутун дунёда ҳурмат би­лан тилга олинади. 

1917 йил 19 ноябрь – бой бобонинг «Қувончлар монастири» аталмиш уйида чиройли қизалоқ дунёга кел­ди. Чақалоққа «Мамлакат ойи», яъни Индира номи берилди.

У ёш қизчалик пайтида «миллатнинг отаси» саналган Маҳатма Ганди билан танишди. Сак­киз ёшида Гандининг маслаҳати билан уйда болалар иттифоқини ташкил этилди. Унинг аъ­золари қўпол матолардан дастрўмолча ва қал­поқ­чалар тика бошлашди. Индира тенгқурлари ора­сида ташкилотчилик қобилиятини намоён этарди.

Нерунинг қизи яхши устозлар қўлида тарбияланиб, етарли билим эгаллади. Отаси доимий иш билан бандлиги ва кетма-кет қамалишига қарамай, Индирага бор меҳри ва илмини беришга ҳа­ра­кат қилди. Чунки Неру ўғлини худди шу тарзда тар­бия­ламоқчи бўлган, афсуски, у эрта вафот этганди.

1934 йили Ин­дира машҳур шоир Рабиндранатҳ Тҳакур ташкил этган халқ университетига ўқишга кир­ди. Онаси ўпка ха­сталигидан азият чекар, айни шу дамда касали хуруж қилиб қолди. Индира ўқиш­ни ташлаб, она­си Камолани даволатиш учун Швейцарияга олиб кетишга мажбур бўлди. Баҳонада у Европада узоқ қолиб кетди.

Орадан икки йил ўтгач, 1936 йили онаси вафот этди. Индира хорижда ёлғиз ўзи қолди. У Ҳин­дис­тонга қайтишни ҳам, қайтмасликни ҳам билмай роса боши қотди. Энди волидаси йўқ, Индира учун табаррук ҳисобланган «Қувончлар мо­нас­тири» ҳам йўқ эди. Отаси қамоқда ёт­ибди. Хўш, ёш қиз кимнинг олдига бош эгиб боради?..

Ана шундай оғир дамда бир инсон Индиранинг ёнида доимий ҳамроҳ бўлди. У Феруз Ганди (Ма­ҳат­ма Гандининг фамилиядоши) эди. Онаси Камола ти­рик­лик вақтида бу икки ёшга оқ фотиҳа ҳам берганди. Бироқ ўзи­га муносиб оила бўл­маса бахтли турмуш кечирол­мас­ли­гини у тушуниб етарди. Буни Ин­дира ҳам жуда яхши биларди. Шу­нинг учун Феруз ўқийдиган Оксфорд уни­вер­ситетига ўқишга кирди.

Аммо кутилмаганда Иккинчи жаҳон уруши бошланди. Ёшларнинг Ҳиндистонга келишлари ниҳоятда қийинлашди, улар Ат­лан­тика ва Жа­ну­бий Африка орқали айланма йўллар би­лан йўлга чиқишди. Кейп­таунда кўплаб ҳиндис­тонликлар жойлашиб олишганди. Нерунинг қизини у ерда катта қизиқиш билан кутиб олиш­ди. Таҳликали ва оғир даврлар эди. Барча Индирадан ақлли, салмоқли бирон-бир фикр кутар­ди. Ана шунда Индира, Африканинг бир гўшасида би­рин­чи маротаба сиёсий нутқ сўзлади. Унга қизиқиш кучайди.

Улар Африкани тарк этиб, Ҳиндис­тонга қараб йўл олишди. Аммо ўз мамлакатида уларни яхши қабул қилишмади. Чунки Индира сиёсат оламига эндигина кириб келаётганди. Шундан бўлса керак, бу ёш сиёсатчини яхши тушуниб етишмади.

Ўша йиллари Жавоҳарлаъл Не­ру ҳинд халқининг фахрига айланган эди. 1944 йили Ражив, икки йилдан сўнг укаси туғилди. Индира болалар тарбияси билан шуғулланиб, шахсий ҳаётини йўлга қўядиган бўлди.

1947 йил 15 августда Ҳиндистон узоқ кутилган ўз мустақиллигига эриш­ди. Жавоҳарлаъл Неру илк бор миллий ҳо­кимиятни тузишга киришди. Бу эса мамлакат ҳаётидаги энг улкан зафарлардан бири эди.

Индира отасининг шахсий котиби, энг яқин маслаҳатчисига айланди. Неруни хорижий дав­лат­ларга кузатиб қўйишда фаол қат­нашди. Отаси хорижий сафарда бўлганида у мамлакат ичка­ри­сидаги тинчликни сақлаб турарди. Аммо у икки вазифани тўлақонли бажардим деб ўй­лаб. катта хато қилган экан. Индира давлат ишлари, фарзандлари тарбияси билан бўлиб, эрига мутлақо қарай олмаган экан.

1960 йили сентябрь ойи­да у расмий ташриф билан мамлакатнинг Жанубий штатларда бўлди. Бу жойларда тўполонлар содир этилаётганди. Шундай оғир вазиятда у раҳбарият ва иш таш­ловчилар билан тил топиша олди. Аэродромда Индирани ота­сининг ёрдамчиси кутиб олиб, Ферузнинг оғир юрак хуружи билан қаттиқ бетоб бўлиб ётгани­ни етказди. Бу хабар унинг учун жуда қайғули эди. Индира туни билан жон бераётган эрининг ёнида парвона бўлди.

Фе­­рузнинг ўлимидан сўнг Индира қаттиқ аса­бий ҳолатга тушди. Бу кўргилик етмагандек, унинг энг қадрдон инсони, отаси – Жавоҳарлаъл Неру ҳам вафот этди. Шундан сўнг ҳо­кимият учун аёвсиз курашлар бошланиб кетди. Аксарият одам­лар Индира Ганди бош ва­зирлик лавозимига номзодини қўяди деб ўйлашганди. Бироқ Индира бун­дай йўл тутмади. Бу оиласининг обрўсига путур етказишини тушуниб ет­ди ва Неру сиёсати тарафдори, ёши улуғ Шастрига овоз берди. Шастри сиёсат оламида унчалик катта обрў-эъти­бор­га эга эмасди. Аммо Ин­ди­ра Ганди у туфайли ўз мавқеини мустаҳкамлаб олиши мумкин эди. Алал-оқибат ўйла­б юрган­ларининг бари тўғри бўлиб чиқди. Шастрининг тутган бу йўли тўғри бўлиб, у Нерунинг қи­зига омад келтирди.

Шастрининг вафотидан сўнг қирқ саккиз ёшли хушбичим, ис­тараси иссиқ, юзи­да кулгичи бор Индира Ганди мам­ла­катда энг юқори лавозимни эгаллади. Аммо унинг мамлакатни бошқаруви осон силлиққина кечгани йўқ. Инди­ра­нинг мамлакатни 12 йил бошқаруви давомида кучли рақобат шаклланиб бўлган­­ди. Бу эса халқни бош вазирга нисбатан норози кай­фи­ятга чоғлади. Навбатдаги 1977 йилги сайлов ўз­гармас Индира Ган­ди­га нисбатан аксарият ин­сон­ларни ҳайрон қолдирди. Кексайганига қарамай, қат­тиқ характер, қатъиятлилик Неру қизини тарк этмади. У сиё­­сат оламида ҳар бир қадамини мустаҳкамлаб борди. Индира Ган­ди, аввало, янги партия – Ҳиндистон миллий конгрессини шакллантирди. Ўзларича яшаётганлар учун меҳ­мон­хона уйи очди. Мамлакатдаги жамоа анъаналари қат­ъий назорат остига олинди. Айниқса, гуру – ўқитувчига ни­ҳоятда ҳурмат билан қарайдиган бўлишди. Бу эса ғалабага бир қа­дам дегани эди. Уч йил­дан кейин Ганди яна ҳокимиятга қай­тиш учун ана шундай одилона йўлни танлади. Нима бўлганда ҳам мансабни қўл­дан бермаслик учун у шу йўлни тутганди. Бу эса унга яхшигина омаб келтирди.

1980 йилнинг бошларида Индира Ганди бир қанча диний ва эт­ник можароларига тўқнаш келди. Террорчилар гуруҳи бошлиғи ўз тарафдорлари би­лан синх дини табаррук жо­йининг асосий бир қисми – Олтин бутхона ибодатхонаси ва Амрит­са­ри­ни эгаллаб олишди.

1984 йили июнь ойида Индира Ганди Олтин бутхонани олиш учун армияга буйруқ берди. Тўқнашувларда террор­чилар гуруҳи раҳбарлари би­лан биргаликда мингга яқин одам ҳалок бўлди.

Индира шундан кейингина ўзининг ҳаёти ҳам хавф остида экан­ли­гини ту­шу­ниб етди. Ўша йили 31 октябрь куни бош вазирнинг та­ниқли Англия ёзувчиси, дра­матург ва актёр Питер Ус­ти­нов билан телемулоқоти режалашти­рил­ган эди. Индира Ганди теле­эк­ранга яхшироқ кўриниш учун узоқ вақт кийим танлади. Эк­ранда хипчароқ кўриниш учун ўқ ўтказ­май­диган кийимини ечиб таш­лади. Узоқни ўйламай қилган иши унга сўнгги марта панд берди. Душманлари пайт пойлаб юришганди. Уларга бу жуда қўл келади.

Индира сикхам қоровули билан кулиб сўрашди. Улар­дан бири Беант Сингх тезда тўппонча чиқариб, бош вазирга қа­рата уч марта ўқ узди. Бош­қа бир сотқин Сатвант Синх автоматдан ўт очди... Шундай қилиб ен­гилмас, шад­дод, мард Индира Ганди фожиали равишда ўлди­рил­ди.

Бош вазир ва Конгресс раҳбарлигини унинг ўғли Рад­жив Ганди эгаллади. Бироқ Ражив Ганди бу лавозимда узоқ қололмади. Уни ҳам террорчилар ўлди­риш­ди.

Иззат Аҳмедов