«Биз — дунёга, дунё — бизга очиқ бўлиши керак. Бугунги ҳаёт, бугунги тараққиётнинг талаби ҳам аслида шу. Биз ана шу ҳал қилувчи тамойилни албатта ҳаётимиз қоидасига айлантирамиз», — Шавкат Мирзиёев.

Бир пайтлар ёпиқ, бир йўналишли сиёсат билан чекланган мамлакат энди дунё дипломатиясининг фаол иштирокчисига айланмоқда.

Ўтган ҳафтада Тошкент халқаро инвестиция форумига 7,5 мингдан ортиқ делегат, жумладан, 100 га яқин давлатдан салкам 3 минг нафар хорижий меҳмон ташриф буюрди. Инвесторлар Ўзбекистонга сармоя киритишга янада катта қизиқиш билдирди, 30,5 миллиард долларлик савдо ва инвестиция шартномалари имзоланди.

Йирик халқаро тадбирларнинг доимий мезбонига айланганимиз туфайли, бундай воқеликларни оддий қабул қиладиган бўлдик. Аслида бу даражага етиб келишимиз осон кечгани йўқ.

2 минг делегат учун «янгиланган» Тошкент, меҳмонлар сабаб очилган конвертация

Бундан 22 йил аввал, 2003 йили Тошкентда Европа тикланиш ва тараққиёт банки Бошқарувчилар кенгашининг йиғилиши ўтказилганди. Ўша вақтга қадар Тошкент 60 га яқин мамлакатдан 2 минг делегатни бир пайтда қабул қилишга тўлиқ тайёр эмасди. Шу сабаб пойтахтдаги кўплаб меҳмонхоналар бутунлай қайта таъмирланди, янгилари қурилди, талабалар ва айрим «прописка»си йўқлар вақтинча ўз ҳудудларига юборилди. Бир неча кунга банкларимизда конвертация очилди (делегатлар кетиши билан яна ёпилди). Меҳмонлар учун имкон қадар қулайлик ҳозирланди.

Йиғилишда ЙТТБ президенти Жан Лемиер «Марказий Осиё мамлакатлари Европа тикланиш ва тараққиёт банки билан энг кам ҳамкорлик қиладиган давлатлар қаторига киради», деганди. У, шунингдек, агар Тошкент сиёсий муҳитни яхшилаш, нодавлат ташкилотлар ролини ошириш ва инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилиш бўйича чоралар кўрса, банк Ўзбекистон иқтисодиётига сармоя киритишни сезиларли даражада ошириши мумкинлигини айтганди.

Бироқ Ўзбекистонга сармоя ва инвестиция киришига замин яратиши лозим бўлган шунча ҳозирлик, ҳаракат ўша вақтда фойда бермади. ЕТТБ расмийларининг йиғилишда инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ муаммолар ҳақида бот-бот гапириши Ислом Каримовга ёқмади ва ўртадаги вазият кескинлашди. Ўшанда ўзгаришларга нафақат тайёр эмасдик, балки буни истамадик ҳам.

Банк 2003 йилги йиғилишда Ўзбекистонга вазиятни яхшилаш учун бир йил муҳлат берди, аммо ўзгариш бўлмагач, ўз лойиҳалари ва инвестицияларини қисқартирди. 2010 йилда эса ЕТТБ Ўзбекистонда ўз фаолиятини тўхтатганини эълон қилди.

Ўзгарган сиёсат, инвестицияларнинг Ўзбекистонга қайтиши

Орадан 20 йил ўтиб, 2023 йилнинг 16-18 май кунлари Ўзбекистон яна Европа Тикланиш ва Тараққиёт банкининг йиллик анжуманига мезбонлик қилди. Бу сафар Самарқанд 73 давлатдан 2000 дан ортиқ меҳмонларни кутиб олди.

2003 йилги келишмовчиликлардан кейин Ўзбекистонни тарк этган банк 2017 йилдан кейин яна қайтди ва мамлакат иқтисодиётига сармоялар кирита бошлади.

«Биз Ўзбекистонга қайтдик, чунки мамлакат ўзгаряпти. Биласиз, банк бир муддат Ўзбекистонда ишламади. Қайтишимизнинг сабаби — ўзгаришлар. Мамлакат иқтисоди учун фойдали лойиҳалар қилишимизга кўзимиз етгани учун қайтдик. Бу лойиҳаларни, айниқса банк соҳасидаги ислоҳотларсиз амалга ошириш имконсиз», — деган эди ЕТТБ матбуот котиби Антон Усов.

Экспертлар Европа Тикланиш ва Тараққиёт банкининг қайтишига Президент Мирзиёев аввалги кескин вазиятни ўзгартиргани, очиқ бозор иқтисодиёти тамойиллари, шунингдек, хусусий бизнесни қўллаб-қувватловчи макроиқтисодий сиёсат юритаётгани сабаб бўлганини таъкидлашади. Инсон ҳуқуқлари соҳасидаги ўзгаришлар, мажбурий меҳнатнинг бекор қилиниши, «Жаслиқ» қамоқхонасининг ёпилиши ва бошқа қатор ислоҳотлар ЕТТБ ва бошқа молия институтларининг қайтиши учун қулай шарт-шароитларни яратди. Ўзбекистон сармоя жалб қилиш бўйича Марказий Осиёда етакчига айланди.

Айниқса, ЕТТБга кетма-кет икки муддат президентлик қилган Сума Чакраборти раҳбарлиги даврида инвестицияларнинг Ўзбекистонга оқими сезиларли даражада ошди. 2020 йилда Чакраборти ЕТТБ раислигидан кетганидан сўнг, Ўзбекистондаги иқтисодий ислоҳотларнинг узоқ муддатли истиқболга мўлжалланган стратегиясини тайёрлаш, давлат бошқаруви тизимини такомиллаштириш, мамлакатимизнинг хорижий шериклар билан ўзаро манфаатли муносабатларини кенгайтириш борасидаги таклиф ва тавсияларини бериш учун Ўзбекистон Президентининг иқтисодий тараққиёт, самарали бошқарув ва халқаро ҳамкорлик масалалари бўйича маслаҳатчиси бўлди.

Ўзгарган сиёсат сабаб, ЕТТБ Ўзбекистон иқтисодиётининг турли тармоқларида умумий қиймати 5,4 миллиард евродан ортиқ бўлган 173 та лойиҳа ва дастурни молиялаштиришни маъқуллади. 

Ташқи сиёсатда кескин бурилиш

Аввал ҳар қандай халқаро мулоқот эҳтиёткорлик билан чегараланар, минтақавий ҳамкорликдан кўра кўпроқ «қобиқда қолиш» афзал кўриларди. Сиёсат бир томонлама манфаатлар атрофида қурилар, ташқи алоқалар эҳтиёждан эмас, зоҳирий заруратдан келиб чиққан ҳолда амалга ошириларди.

Шунинг учунми, Ўзбекистон ва унинг атрофида барпо этилган «девор» изоляцияга яқин ҳолатни кўпроқ эслатарди. Қўшнилар билан муносабатлар турли муаммолар билан оғушланган эди.

Президент Шавкат Мирзиёев раҳбарлигида Ўзбекистон ташқи сиёсатда мутлақо янги йўналишни танлади: дунё билан фаол мулоқот қилиш. Ҳақиқатда вазият кескин ўзгарди.

Бу сиёсат ичида икки йўналиш алоҳида кўзга ташланади:

Биринчиси, минтақавий мувозанат ва ҳамкорлик — Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Туркманистон билан узоқ йиллар музлаб қолган, чегаралар ёпилган, ҳатто ҳарбий можаролар ёқасига келиб қолган муносабатлар қайта тикланди. Мавжуд зиддиятлар йўққа чиқарилибгина қолмай, энг яқин ҳамкорларга айландик.

Иккинчиси, минтақалар билан узвийлик — Жанубий ва Шарқий Осиё, Европа, Яқин Шарқ, Жанубий ва Шимолий Америка минтақалари билан ҳам дипломатик ҳамкорлик тизимли ва кўп томонлама шаклда йўлга қўйилди. Энди ҳатто Африка минтақасига қўл чўзмоқдамиз.

Ўзбекистон дунё учун чин маънода жозибадор, ишончли ва барқарор шерикка айланди.

«Катта бозор» таклифи

Ташқи сиёсатдаги ўзгаришлар фақат сиёсий тус билан чекланиб қолмади, иқтисодий нуқтаи назардан ҳам ривожланди. Илгари 30-35 миллион аҳоли билан чекланган ички бозоримиздан глобал компаниялар ўзига кўп ҳам манфаат кўрмасди. Энди эса бутун Марказий Осиёни бирлаштириш орқали 80 миллионлик ягона бозор шакллантирилмоқда.

Бунинг ортида глобал инвесторларни жалб қилишга қаратилган аниқ режа ва ҳаракатлар ётибди. «Катта давлатларга катта бозор керак», деган қараш бугун Марказий Осиё давлатларининг амалий сиёсатига айланган.

Ўтган ҳафтада Тошкент халқаро инвестиция форумига Марказий Осиё давлатларининг ҳукумат вакиллари қатнашгани ҳам, форумдан кейин футбол бўйича Ўзбекистон терма жамоасини Президентимиз билан биргаликда европалик ҳамкорлар кўз ўнгида қўллаб-қувватлашганида ҳам рамзий маъно бор. 

Қолаверса, «Марказий Осиё – Европа Иттифоқи»,  «Марказий Осиё – Италия», «Марказий Осиё –Япония» каби йирик саммитлар ташкил этилиб, унда қўшни давлатлар раҳбарлари елкама-елка туриб, дунё билан мулоқот олиб боришмоқда. Мана, бугун ҳам Президент Шавкат Мирзиёев Қозоғистон Республикаси Президенти Қосим-Жўмарт Тўқаевнинг таклифига биноан «Марказий Осиё – Хитой» форматидаги иккинчи саммитда иштирок этиш учун амалий ташриф билан Остона шаҳрида бўлади.

Дипломатиянинг кучи

Бугунги ташқи сиёсатдаги энг муҳим омиллардан бири — давлатимиз раҳбарининг чин глобал сиёсий етакчи сифатидаги фаоллиги ва мулоқотга тайёрлигидир. Аввалги даврда халқаро дипломатик муносабатлар кўпинча чекланган, юқори даражадаги шахсий мулоқотлар деярли кузатилмас эди. Ҳозир эса Шавкат Мирзиёев Ўзбекистонга манфаат келтирадиган ҳар қандай халқаро форумда, саммитда, конференцияда шахсан иштирок этиб, расмий мулоқотдан ташқари дўстона алоқалар ҳам ўрнатмоқда.

Бу дипломатиянинг таъсири кучли: юқори даражадаги ишонч ва самимий алоқалар ҳар қандай расмий келишувдан кўра кўпроқ самара беради. Ўзбекистон ташқи сиёсатининг бугунги бағрикенг, фаол ва мувозанатлашган кўриниши мамлакатимиздаги ўзгаришлар жараёнининг ажралмас қисми бўлмоқда. Халққа хизмат қилувчи дипломатия айнан шундай бўлиши керак.