Олимлар қирқдан ортиқ мамлакатлар маълумотларини ўрганиш асносида ичимлик сув захираси тез суръатларда камайиб бормоқда, деган хулосага келишди. Агар бу тенденция аср охиригача давом этса, айниқса, сайёрамизнинг аҳоли зич жойлашган ҳудудларида чучук сув танқислиги юзага келади – бу ҳақда РИА янгиликлари хабар бермоқда.

Маълум бўлишича, ер ости сувининг 70 фоизи суғориш учун ишлатилади, сўнгги 40 йил ичида суғориш ҳажми барқарор ўсиб бормоқда. Бу иқлим ўзгариши ва аҳоли сонининг кўпайиши билан боғлиқ.

Ер ости сувлари қумтош ва оҳактош каби ўтказувчан жинслардан ташкил топган ер ости қатламларида тўпланади. Ўзида сув сақлайдиган ер ости қатлами ёмғир, қор ва музликлар эриши пайтида тўлдирилади. Улар қазилма захира ва қудуқлар ёрдамида қазиб олинади.

Сайёрадаги чучук сув ресурсининг учдан бир қисми ер ости сувларига тўғри келади. Аниқроғи бу қайта тикланадиган ресурс, яъни айниқса ер юзасига яқин бўлган сув захираси. Бироқ, агар камайиш даражаси тўлдириш тезлигидан юқори бўлса, сув қатлами қуриб кетиш хавфи остида.

АҚШ, Саудия Арабистони, Буюк Британия ва Швейцария олимлари биринчи марта 170 мингдан ортиқ кузатув қудуқлари бўлган маҳаллий тармоқлардан маълумотлар йиғишди ва унга оид суратларни яратдилар, деб хабар беради, Naturе журнали олимлари. Бу турли даврлардаги натижаларни солиштириш ва келажак учун прогноз қилиш имконини берди.

Узоқ муддатли тенденцияларни кўрсатиш учун олимлар 1693 та ер ости тизимини танлаб олишди ва 2000 йилдан 2022 йилгача барча маҳаллий мониторинг қудуқлари бўйлаб уларнинг ўртача ер ости сувлари даражасини ҳисоблаб чиқдилар. 36 фоиз ҳолларда сатҳ йилига 0,1 метрга, 12 фоизда эса 0,5 метрга тушади, 6 фоизда вазият аксинча: горизонтлар йилига 0,1 метрга, бир фоизда (13 жойда) эса 0,5 метрга чуқурлашади. Энг ёмон вазият Испания, Эрон, Хитой ва АҚШнинг баъзи ҳудудларида кузатилмоқда, яъни ўша жойларда горизонтлар йилига икки метр сув йўқотмоқда. Муаллифларнинг таъкидлашича, ушбу тизимларнинг баъзилари сунъий йўлдош гравитациясини ўрганиш учун фарқ қилмайди, бу қудуқ тармоқларини ривожлантириш муҳимлигини кўрсатади.

Олимлар бу натижаларни 1980-2000 йиллардаги маълумотлар билан таққослаб, фақат 542 та сув горизонтини танладилар. Уларнинг учдан бирида саёзлик тезлашди, яъни XXI аср бошларида ер ости сувлари сатҳининг пасайиш даражаси XX аср охирига нисбатан юқорироқдир. Тадқиқотчилар ҳар қандай хато ёки бахтсиз ҳодисани истисно қиладилар.

фото: Nature volume 625 /

Сайёрамиздаги сувли қатламларнинг бундай камайиши сув нархининг кўтарилиши, сифатининг ёмонлашуви, экологик муаммоларга сабаб бўлади ва тупроққа қайтарилмас зарар келтиради. Энг муаммоли минтақалар Шимолий Африка, Яқин Шарқ, Жанубий ва Марказий Осиё, Шимолий Хитой, Шимолий Америка ва Австралиядир.

Келажакда ер ости сувлари захираларининг камайиши давом этади, дейди мутахассислар. Аммо ресурслардан унумли фойдаланиш ва иқтисодий чоралар кўриш орқали камайиши тўхтатилган ижобий мисоллар мавжуд.

Яъни таҳлил қилинган 542 та тизимнинг деярли ярмида ер ости сувларининг камайиши секинлашди, тўхтади ва баъзи ҳолларда тўлишни бошлади. Масалан, Саудия Арабистони, Бангкок ҳавзаси ва Эронда. Ҳозирча бу алоҳида ҳолатлар.

Ҳисоб-китобларга кўра, XXI асрнинг ўрталарига келиб дунёда чучук сув тақчиллиги сезилмайдиган уч-тўртта давлат орасида Россия ҳам бор.