Хитой қандай қилиб камбағал қишлоқ хўжалиги мамлакатидан дунё бўйича иқтисодиёти иккинчи ўринга кўтарилган мамлакатга айланди. Расмийларининг хабарларига кўра, пандемияга қарамасдан, ўтган йилнинг охирида ҳам мамлакатда камбағалликка қарши кураш давом этган. Айни пайтда қишлоқ жойларда қарийб 100 миллион одам қашшоқликдан қутулган. 128 минг қишлоқ ва 832 туман энг қашшоқ ҳудудлар мақомидан халос бўлган. Ўтган саккиз йил мобайнида мамлакат қашшоқликка қарши курашда 246 миллиард долларга яқин сармоя киритди.

Ҳукумат раҳбари Си Цзиньпин Хитой БМТнинг 2030 йилгача қашшоқликка қарши глобал кураш дастурининг 70 фоизида ҳиссаси бор, деб таъкидлади.

Си Цзинпин 2012-2013-йилларда ҳокимият тепасига келгач, қашшоқликка қарши курашни миллий сиёсатнинг устувор йўналишларидан бири деб эълон қилди. Илк йилларданоқ давлат раҳбарининг шахсан ўзи мамлакатнинг энг камбағал қишлоқларига 50 дан ортиқ текширув сафарларини амалга оширди.

Хўш, Хитой ҳукумати халқни камбағалликдан қайнар хумчани очиб, пул тарқатиб қутқардими? Йўқ, бу йўлда ҳукумат жуда кўп дастурлар ишлаб чиқди. Бунга мамлакатнинг энг чекка ҳудудларига замонавий йўллар, электр линиялари ва коммуникацияларни қуриш, транспорт таъминотини яхшилаш орқали эришди.

Миллионлаб одамларни шароити қийин жойлардан кўчириш, субсидиялар ажратиш, бизнесга йўл очиш, қишлоқ жойларига иш ўринлари яратиш осон бўлмаган, албатта. Шунингдек, фермерларга замонавий фермерлик юритиш ва савдо фаолияти билан шуғулланиш учун махсус малака ошириш ва қайта тайёрлаш курслари ташкил этилди, ёшлар таълим олиши учун камбағал ҳудудларда замонавий технологияларга бой мактаблар ва бошқа таълим муассасалари қурилди. Турли тўловлар миқдори минтақада яшаш шароити билан белгилангани эса аҳолига янада қулайликлар туғдирди.

Қашшоқлик устидан ғалаба қилиш осон кечмади: маҳаллий ҳокимият ҳукуматдан кўпроқ субсидия ва маблағ олиш мақсадида аҳолининг даромадини атайлаб кам кўрсатган пайтлари бўлди. Кўпчилик камбағаллар муҳтожлар рўйхатига тушган бўлса-да, шаҳарда квартира ола билишмаган. Баъзи оилаларда расмийлар даромадни нотўғри ҳисоблашган, бошқалари ҳужжатлари кечиккани боис рўйхатга кирмай қолган.

Тоғларда унутилган қишлоқ

Қашшоқликка қарши курашнинг муҳим намунаси сифатида Сичуан вилоятининг тик тоғларида унутилган Атулеэр қишлоғини айтиб ўтиш ўринли. Бу қишлоқ денгиз сатҳидан 1,4 минг метр баландликда, жарлик тепасида жойлашгани боис дунёга машҳур «булутлардаги қишлоқ»га айланган. Қишлоққа боришнинг ягона йўли 800 метрли зинапоя бўлиб, унга қараган одамнинг боши айланади. Тик бўлгани боис, кекса одамлар қишлоқдан йиллар давомида чиқмайдилар. Болалар мактабга бориш учун эса эски арқон нарвондан икки соат вақтини йўқотиши керак бўларди.

Атулеэрдаги ўзгаришлар ана шу зинапоядан бошланган. Дастлаб бу зина металлдан ясалди. Си Цзиньпин шахсан Сичуан раҳбариятига аҳолини кўп асрлик қашшоқликдан «тортиб олиш» ва уларни цивилизация билан «таништириш»ни буюрди.

Маҳаллий ҳокимият органлари 2020 йилнинг июн ойи охирига қадар белгиланган муддатда тоғнинг пастки қисмига арзон ва қулай нархларда замонавий уй жойлар қуриб тепадаги аҳолини кўчирди. Кекса авлод лойдан қурилган уй жойлари билан бирга бошқа кўплаб урф-одатлар унутилиб кетишидан хавотирда. Бироқ, маҳаллий аҳоли, бир мунча вақт ўтгач барча қулайликларга эга бўлган шаҳар ҳаётига кўникишди.

Ҳатто ўрта маълумот ҳам олмаган ёшлар интернет орқали пул топишни ўрганмоқда. Ёшлар ўз блогларида тоғли қишлоқ, одамларнинг яшаш тарзи ҳақида қизиқарди маълумотларни жойлаштириб пул ишлайдилар. Бунга эса энг чекка ва баланд тоғларга ҳам ахборот технологияларининг етиб боргани.

UzDaily.uz нашри яқинда Хитойнинг Xinhua нашри маълумотларига таяниб камбағалликдан қутулишнинг Топ-10 талигини тақдим этди:

Архивланган маълумотлар ва карталар яратиш

2014 йилдан бошлаб Хитой камбағалларни қўллаб-қувватлаш учун умуммиллий ахборот тизимини яратмоқда. Бундан мақсад, аввало рўйхатга олиш маълумотларининг ишончлилигини йўлга қўйиш. Яъни бу архивлар ва карталарни ўрнатиш, оилавий маълумотларни тўплаш, турли даражаларда жамоатчиликка кириш учун нашр этиш, юқори органларга ҳисобот бериш, шикоятларни қабул қилиш, идоралараро маълумотларни таққослаш, «сохта» камбағал уй хўжаликларини текшириш ва йўқ қилиш учун ягона, аниқ давлат стандартлари ва тартиблари орқали таъминланади.

Мақсадли ёрдам етказиб бериш

Мақсадли қашшоқликни бартараф этиш сиёсатини амалга оширишда, Шибадонг қишлоғи муваффақиятга эришди. Қишлоқдаги кам таъминланган оилани аниқлаш учун етти қадам усули ишлаб чиқилди.

Қишлоқ, шунингдек, миллий кафе ва кўргазма, каштачилик туфайли ўзини тиклаб олди, яъни туризм ривожланди. Бу ерда атроф-муҳит учун мос киви ва бошқа экинлар ўсади, тоғ булоқларидан ишлаб чиқарилган сув савдоси йўлга қўйилди.

«Бошқаларга ёрдам бериш» шиори остида ўзаро ҳамкорлик

Жануби-ғарбий Хитойдаги Гансу ва Сичуан провинциялари чорраҳасида жойлашган энг камбағал ҳудудлардан бири Қингчуан тумани 2008 йилги зилзиладан қаттиқ зарар кўрган. Мана шу туманда Zhejiang чойи етиштириладиган жуда катта ҳудудни эгаллаган оқ чой базаси ташкил этилган. Қашшоқликни қатъий бартараф этиш жараёнида, кенг сафарбарлик орқали мамлакатнинг шарқий ва ғарбий вилоятлари ўртасида ҳамкорлик механизми ташкил этилди. Мамлакатнинг ғарбий ҳудудларида бизнесни бошлаш учун кўплаб корхоналарни рағбатлантириш, ғарбий Хитойдан Шарқий Хитойга қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини доимий сотиш ва таълим ва соғлиқни сақлаш бўйича ёрдам бериш орқали минтақавий ривожланиш изчил рағбатлантирилди.

Кредитлар муҳтожларга ёрдам бериш учун

2014 йилнинг охирида бир қанча идоралар банклар билан ҳамкорликда аҳоли ўз даромадини ошириш ва қашшоқликни камайтириш учун бизнесини ривожлантириш, шунингдек, индувидуал шартларга кўра микро кредит олишни йўлга қўйди.

Хитойнинг барча ҳудудларида имтиёзли кредитлар 50 минг юангача 3 йил муддатга, кафилсиз ва гаровсиз, асосий фоиз ставкаси билан, қашшоқликка қарши кураш учун бюджет маблағларидан чегирилган ҳолда тақдим этилди.

Бу кредитлардан мақсад тизимни такомиллаштириш ва кредитлар бўйича «master switch» ўрнатиш, инвестиция ва ишлаб чиқаришни ривожлантириш ўртасидаги боғлиқликни мустаҳкамлаш, саноатдан фойда олиш орқали қашшоқликни камайтириш эди.

 Фотоволтаик станциялар қашшоқликка барҳам бериш йўлини «ёритади»

Сўнгги йилларда Хубей вилоятининг Зигуи туманидаги учта дара тўғони яқинида умумий ўрнатилган қуввати 10.86 Мвт бўлган 50 та фотоволтаик завод қурилди. Камбағал ҳудудларда қуёш энергияси ресурсларидан фойдаланишнинг бу тури, шунингдек, фотоволтаик энергия ишлаб чиқариш лойиҳаларини қуриш, уларнинг даромадлари қашшоқликка қарши курашга ўтади. Маҳаллий шароит билан ишлаш тамойилига мувофиқ фотоволтаик ўсимликлар асосан тўрт турга бўлинади: маҳаллий, қишлоқ, жамоа, бирлашган ва марказлашган.

Тижорат бозор билан масофа яқинлашди

Хитойнинг шимоли-ғарбидаги Гансу провинциясида жойлашган Лонгнан шаҳри Цинбашаннинг ўта қашшоқ тоғли минтақасида жойлашган. Бу ерда ёнғоқ, қалампир, зайтун, Хитой тиббиёт ва маҳаллий асал учун доривор хом ашё каби айниқса машҳур маҳсулотлар бир қаторда, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари учун онлайн савдо тизими ташкил етилди. Албатта бу ерда яна коммуникациянинг қанчалик катта аҳамияти борлигини айтмаса ҳам бўлади.

Айни пайтда, Хитойнинг камбағал қишлоқларнинг 98 фоиз оптик-толали алоқа линияларидан фойдаланиш имкониятига эга ва электрон тижорат тўлиқ 832 камбағал туман яхши ҳаётга эришиши учун қишлоққа кириб келди. Интернет орқали бизнес юритиш орқали камбағал соҳалар даромад ола бошлади.

 Дулонг халқини қашшоқликдан бутунлай олиб ташлаш

Хитойнинг жануби-ғарбий қисмидаги чекка бир водийда, Пекиндан уч минг километрдан ортиқ масофада, Дулонг миллатининг 4000 дан ортиқ камбағал вакили яшар эди. Минг йиллар давомида Дулонглар бу ерда деҳқончилик, овчилик ва балиқчилик билан шуғулланганлар. Ўтмишда бутун қавм бўйлаб тарқалган новдалардан ясалган томлар ва кулбаларга эга бўлган оддий уйлар сув ва электр энергиясига эга бўлган марказлаштирилган, тоза ва яхши жиҳозланган тураржой биноларига айланди. Илгари дарёни бу ерда фақат осма бамбук кўпригида кесиб ўтиш мумкин эди ва ярим йиллик қор тўсиқлари туфайли бу ерга транспорт орқали бориш ҳам мумкин эмас эди. Автомагистрал қурилиши орқали бу ерда ҳамма нарса ўзгарди.

Дулонгда экспериментал қишлоқ хўжалиги базаси ҳам ташкил этилди, инновацион ишлаб чиқариш технологиялари жорий этилди, кадрлар ўқитилди. Бундан ташқари, бу ерда қарға кўзи деган ўсимлик ҳам ўстирилади. Дулонгда қорамол ва паррандалар ҳам яхши даромад келтирмоқда. Ёввойи асал ва тоғ қўзиқоринларидан тайёрланган махсус маҳсулотлар бутун мамлакат бўйлаб электрон тижорат орқали сотилади.

 Аҳолини қулай жойларга кўчириш

Кам ривожланган ҳудудлардан камбағалларни яхши жойларга кўчириш Хитойда қашшоқликни йўқ қилишнинг асосий ва энг муҳим лойиҳаси эди.

Хитойнинг Гуйчжоу вилоятида жойлашган, Анлонг ишлаб чиқариш саноати ва иш ўринлари асосланган кўчириш тамойилига амал қилади. Унда логистика парки, саноат парки, сайёҳлик ва бандлик, тадбиркорлик, қўзиқорин етиштириш, ҳўл зиравор ва турли гуллар етиштириш каби ёрдамчи тармоқларнинг ўрни беқиёс.

 Саноат ривожланиши ўта қашшоқликни тугатиш усули сифатида

Гансу вилоятидаги Дингхи тумани камбағалларни қўллаб-қувватлаш давлат дастури доирасида мамлакатларни ривожлантириш ва ёрдам бериш учун калит ҳисобланади. Энг камбағал ҳудуд сифатида танилган Дингхи Ситида 7 та асосий саноат, жумладан, наслдор буқа ва қўйчилик, сабзавот, мева етиштириш, тиббиёт учун доривор хом ашё, картошка ва уруғлик ишлаб чиқаришга асосланган ишлаб чиқариш модели шакллантирилди. Ушбу модел хизмат кўрсатиш ва савдо шахобчалари билан тўлдирилди.

Айни пайтда, Дингхининг Урбан туманидаги фермер хўжаликларининг 75 фоиздан ортиқ ишлаб чиқариш ривожланиши учун даромад манбаи бор ва 619,800 камбағал одамлар ҳосил ҳамда чорвачилик саноати ривожланиши орқали барқарор қашшоқликни камайтириш эришган.

 Атроф-муҳит муҳофазаси

Экологик заифлик ва минтақавий қашшоқлик ўзаро боғлиқ. Яшаш, ривожланиш ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ўртасидаги зиддият ҳар доим инсоният азият чекадиган муаммо бўлиб келган.

Заиф экотизимлари билан камбағал жойларда қашшоқликка қарши курашда, ҳудудни greening, яшил бино тарғиб этилади. Экологик тиклаш ва атроф-муҳитни яхшилаш, шунингдек, аҳолининг муҳтож тоифаларининг даромадини ошириш, нисбатан бой экологик ресурсларга эга камбағал жойларда устувор экологик саноатни ривожлантириш экологик ресурслар афзалликларидан фойдаланиш бош мақсадга айланган.

Экологик компенсация тизими билан биргаликда, бошқарув ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасида иш ўринлари яратиш орқали эко-ресурсларни ҳимоя қилиш «тоза дарёлар ва яшил тоғлар» барпо бўлмоқда.

Бугун шу туфайли аҳолининг кўп қисми чўпонлар ва ўрмончилик малакасига эга бўлишди.