Xitoy qanday qilib kambag‘al qishloq xo‘jaligi mamlakatidan dunyo bo‘yicha iqtisodiyoti ikkinchi o‘ringa ko‘tarilgan mamlakatga aylandi. Rasmiylarining xabarlariga ko‘ra, pandemiyaga qaramasdan, o‘tgan yilning oxirida ham mamlakatda kambag‘allikka qarshi kurash davom etgan. Ayni paytda qishloq joylarda qariyb 100 million odam qashshoqlikdan qutulgan. 128 ming qishloq va 832 tuman eng qashshoq hududlar maqomidan xalos bo‘lgan. O‘tgan sakkiz yil mobaynida mamlakat qashshoqlikka qarshi kurashda 246 milliard dollarga yaqin sarmoya kiritdi.

Hukumat rahbari Si Szinpin Xitoy BMTning 2030 yilgacha qashshoqlikka qarshi global kurash dasturining 70 foizida hissasi bor, deb ta’kidladi.

Si Szinpin 2012-2013-yillarda hokimiyat tepasiga kelgach, qashshoqlikka qarshi kurashni milliy siyosatning ustuvor yo‘nalishlaridan biri deb e’lon qildi. Ilk yillardanoq davlat rahbarining shaxsan o‘zi mamlakatning eng kambag‘al qishloqlariga 50 dan ortiq tekshiruv safarlarini amalga oshirdi.

Xo‘sh, Xitoy hukumati xalqni kambag‘allikdan qaynar xumchani ochib, pul tarqatib qutqardimi? Yo‘q, bu yo‘lda hukumat juda ko‘p dasturlar ishlab chiqdi. Bunga mamlakatning eng chekka hududlariga zamonaviy yo‘llar, elektr liniyalari va kommunikatsiyalarni qurish, transport ta’minotini yaxshilash orqali erishdi.

Millionlab odamlarni sharoiti qiyin joylardan ko‘chirish, subsidiyalar ajratish, biznesga yo‘l ochish, qishloq joylariga ish o‘rinlari yaratish oson bo‘lmagan, albatta. Shuningdek, fermerlarga zamonaviy fermerlik yuritish va savdo faoliyati bilan shug‘ullanish uchun maxsus malaka oshirish va qayta tayyorlash kurslari tashkil etildi, yoshlar ta’lim olishi uchun kambag‘al hududlarda zamonaviy texnologiyalarga boy maktablar va boshqa ta’lim muassasalari qurildi. Turli to‘lovlar miqdori mintaqada yashash sharoiti bilan belgilangani esa aholiga yanada qulayliklar tug‘dirdi.

Qashshoqlik ustidan g‘alaba qilish oson kechmadi: mahalliy hokimiyat hukumatdan ko‘proq subsidiya va mablag‘ olish maqsadida aholining daromadini ataylab kam ko‘rsatgan paytlari bo‘ldi. Ko‘pchilik kambag‘allar muhtojlar ro‘yxatiga tushgan bo‘lsa-da, shaharda kvartira ola bilishmagan. Ba’zi oilalarda rasmiylar daromadni noto‘g‘ri hisoblashgan, boshqalari hujjatlari kechikkani bois ro‘yxatga kirmay qolgan.

Tog‘larda unutilgan qishloq

Qashshoqlikka qarshi kurashning muhim namunasi sifatida Sichuan viloyatining tik tog‘larida unutilgan Atuleer qishlog‘ini aytib o‘tish o‘rinli. Bu qishloq dengiz sathidan 1,4 ming metr balandlikda, jarlik tepasida joylashgani bois dunyoga mashhur «bulutlardagi qishloq»ga aylangan. Qishloqqa borishning yagona yo‘li 800 metrli zinapoya bo‘lib, unga qaragan odamning boshi aylanadi. Tik bo‘lgani bois, keksa odamlar qishloqdan yillar davomida chiqmaydilar. Bolalar maktabga borish uchun esa eski arqon narvondan ikki soat vaqtini yo‘qotishi kerak bo‘lardi.

Atuleerdagi o‘zgarishlar ana shu zinapoyadan boshlangan. Dastlab bu zina metalldan yasaldi. Si Szinpin shaxsan Sichuan rahbariyatiga aholini ko‘p asrlik qashshoqlikdan «tortib olish» va ularni sivilizatsiya bilan «tanishtirish»ni buyurdi.

Mahalliy hokimiyat organlari 2020 yilning iyun oyi oxiriga qadar belgilangan muddatda tog‘ning pastki qismiga arzon va qulay narxlarda zamonaviy uy joylar qurib tepadagi aholini ko‘chirdi. Keksa avlod loydan qurilgan uy joylari bilan birga boshqa ko‘plab urf-odatlar unutilib ketishidan xavotirda. Biroq, mahalliy aholi, bir muncha vaqt o‘tgach barcha qulayliklarga ega bo‘lgan shahar hayotiga ko‘nikishdi.

Hatto o‘rta ma’lumot ham olmagan yoshlar internet orqali pul topishni o‘rganmoqda. Yoshlar o‘z bloglarida tog‘li qishloq, odamlarning yashash tarzi haqida qiziqardi ma’lumotlarni joylashtirib pul ishlaydilar. Bunga esa eng chekka va baland tog‘larga ham axborot texnologiyalarining yetib borgani.

UzDaily.uz nashri yaqinda Xitoyning Xinhua nashri ma’lumotlariga tayanib kambag‘allikdan qutulishning Top-10 taligini taqdim etdi:

Arxivlangan ma’lumotlar va kartalar yaratish

2014 yildan boshlab Xitoy kambag‘allarni qo‘llab-quvvatlash uchun umummilliy axborot tizimini yaratmoqda. Bundan maqsad, avvalo ro‘yxatga olish ma’lumotlarining ishonchliligini yo‘lga qo‘yish. Ya’ni bu arxivlar va kartalarni o‘rnatish, oilaviy ma’lumotlarni to‘plash, turli darajalarda jamoatchilikka kirish uchun nashr etish, yuqori organlarga hisobot berish, shikoyatlarni qabul qilish, idoralararo ma’lumotlarni taqqoslash, «soxta» kambag‘al uy xo‘jaliklarini tekshirish va yo‘q qilish uchun yagona, aniq davlat standartlari va tartiblari orqali ta’minlanadi.

Maqsadli yordam yetkazib berish

Maqsadli qashshoqlikni bartaraf etish siyosatini amalga oshirishda, Shibadong qishlog‘i muvaffaqiyatga erishdi. Qishloqdagi kam ta’minlangan oilani aniqlash uchun yetti qadam usuli ishlab chiqildi.

Qishloq, shuningdek, milliy kafe va ko‘rgazma, kashtachilik tufayli o‘zini tiklab oldi, ya’ni turizm rivojlandi. Bu yerda atrof-muhit uchun mos kivi va boshqa ekinlar o‘sadi, tog‘ buloqlaridan ishlab chiqarilgan suv savdosi yo‘lga qo‘yildi.

«Boshqalarga yordam berish» shiori ostida o‘zaro hamkorlik

Janubi-g‘arbiy Xitoydagi Gansu va Sichuan provinsiyalari chorrahasida joylashgan eng kambag‘al hududlardan biri Qingchuan tumani 2008 yilgi zilziladan qattiq zarar ko‘rgan. Mana shu tumanda Zhejiang choyi yetishtiriladigan juda katta hududni egallagan oq choy bazasi tashkil etilgan. Qashshoqlikni qat’iy bartaraf etish jarayonida, keng safarbarlik orqali mamlakatning sharqiy va g‘arbiy viloyatlari o‘rtasida hamkorlik mexanizmi tashkil etildi. Mamlakatning g‘arbiy hududlarida biznesni boshlash uchun ko‘plab korxonalarni rag‘batlantirish, g‘arbiy Xitoydan Sharqiy Xitoyga qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini doimiy sotish va ta’lim va sog‘liqni saqlash bo‘yicha yordam berish orqali mintaqaviy rivojlanish izchil rag‘batlantirildi.

Kreditlar muhtojlarga yordam berish uchun

2014 yilning oxirida bir qancha idoralar banklar bilan hamkorlikda aholi o‘z daromadini oshirish va qashshoqlikni kamaytirish uchun biznesini rivojlantirish, shuningdek, induvidual shartlarga ko‘ra mikro kredit olishni yo‘lga qo‘ydi.

Xitoyning barcha hududlarida imtiyozli kreditlar 50 ming yuangacha 3 yil muddatga, kafilsiz va garovsiz, asosiy foiz stavkasi bilan, qashshoqlikka qarshi kurash uchun budjet mablag‘laridan chegirilgan holda taqdim etildi.

Bu kreditlardan maqsad tizimni takomillashtirish va kreditlar bo‘yicha «master switch» o‘rnatish, investitsiya va ishlab chiqarishni rivojlantirish o‘rtasidagi bog‘liqlikni mustahkamlash, sanoatdan foyda olish orqali qashshoqlikni kamaytirish edi.

 Fotovoltaik stansiyalar qashshoqlikka barham berish yo‘lini «yoritadi»

So‘nggi yillarda Xubey viloyatining Zigui tumanidagi uchta dara to‘g‘oni yaqinida umumiy o‘rnatilgan quvvati 10.86 Mvt bo‘lgan 50 ta fotovoltaik zavod qurildi. Kambag‘al hududlarda quyosh energiyasi resurslaridan foydalanishning bu turi, shuningdek, fotovoltaik energiya ishlab chiqarish loyihalarini qurish, ularning daromadlari qashshoqlikka qarshi kurashga o‘tadi. Mahalliy sharoit bilan ishlash tamoyiliga muvofiq fotovoltaik o‘simliklar asosan to‘rt turga bo‘linadi: mahalliy, qishloq, jamoa, birlashgan va markazlashgan.

Tijorat bozor bilan masofa yaqinlashdi

Xitoyning shimoli-g‘arbidagi Gansu provinsiyasida joylashgan Longnan shahri Sinbashanning o‘ta qashshoq tog‘li mintaqasida joylashgan. Bu yerda yong‘oq, qalampir, zaytun, Xitoy tibbiyot va mahalliy asal uchun dorivor xom ashyo kabi ayniqsa mashhur mahsulotlar bir qatorda, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari uchun onlayn savdo tizimi tashkil yetildi. Albatta bu yerda yana kommunikatsiyaning qanchalik katta ahamiyati borligini aytmasa ham bo‘ladi.

Ayni paytda, Xitoyning kambag‘al qishloqlarning 98 foiz optik-tolali aloqa liniyalaridan foydalanish imkoniyatiga ega va elektron tijorat to‘liq 832 kambag‘al tuman yaxshi hayotga erishishi uchun qishloqqa kirib keldi. Internet orqali biznes yuritish orqali kambag‘al sohalar daromad ola boshladi.

 Dulong xalqini qashshoqlikdan butunlay olib tashlash

Xitoyning janubi-g‘arbiy qismidagi chekka bir vodiyda, Pekindan uch ming kilometrdan ortiq masofada, Dulong millatining 4000 dan ortiq kambag‘al vakili yashar edi. Ming yillar davomida Dulonglar bu yerda dehqonchilik, ovchilik va baliqchilik bilan shug‘ullanganlar. O‘tmishda butun qavm bo‘ylab tarqalgan novdalardan yasalgan tomlar va kulbalarga yega bo‘lgan oddiy uylar suv va elektr energiyasiga ega bo‘lgan markazlashtirilgan, toza va yaxshi jihozlangan turar-joy binolariga aylandi. Ilgari daryoni bu yerda faqat osma bambuk ko‘prigida kesib o‘tish mumkin edi va yarim yillik qor to‘siqlari tufayli bu yerga transport orqali borish ham mumkin emas edi. Avtomagistral qurilishi orqali bu yerda hamma narsa o‘zgardi.

Dulongda eksperimental qishloq xo‘jaligi bazasi ham tashkil etildi, innovatsion ishlab chiqarish texnologiyalari joriy etildi, kadrlar o‘qitildi. Bundan tashqari, bu yerda qarg‘a ko‘zi degan o‘simlik ham o‘stiriladi. Dulongda qoramol va parrandalar ham yaxshi daromad keltirmoqda. Yovvoyi asal va tog‘ qo‘ziqorinlaridan tayyorlangan maxsus mahsulotlar butun mamlakat bo‘ylab elektron tijorat orqali sotiladi.

 Aholini qulay joylarga ko‘chirish

Kam rivojlangan hududlardan kambag‘allarni yaxshi joylarga ko‘chirish Xitoyda qashshoqlikni yo‘q qilishning asosiy va eng muhim loyihasi edi.

Xitoyning Guychjou viloyatida joylashgan, Anlong ishlab chiqarish sanoati va ish o‘rinlari asoslangan ko‘chirish tamoyiliga amal qiladi. Unda logistika parki, sanoat parki, sayyohlik va bandlik, tadbirkorlik, qo‘ziqorin yetishtirish, ho‘l ziravor va turli gullar yetishtirish kabi yordamchi tarmoqlarning o‘rni beqiyos.

 Sanoat rivojlanishi o‘ta qashshoqlikni tugatish usuli sifatida

Gansu viloyatidagi Dingxi tumani kambag‘allarni qo‘llab-quvvatlash davlat dasturi doirasida mamlakatlarni rivojlantirish va yordam berish uchun kalit hisoblanadi. Eng kambag‘al hudud sifatida tanilgan Dingxi Sitida 7 ta asosiy sanoat, jumladan, nasldor buqa va qo‘ychilik, sabzavot, meva yetishtirish, tibbiyot uchun dorivor xom ashyo, kartoshka va urug‘lik ishlab chiqarishga asoslangan ishlab chiqarish modeli shakllantirildi. Ushbu model xizmat ko‘rsatish va savdo shaxobchalari bilan to‘ldirildi.

Ayni paytda, Dingxining Urban tumanidagi fermer xo‘jaliklarining 75 foizdan ortiq ishlab chiqarish rivojlanishi uchun daromad manbai bor va 619,800 kambag‘al odamlar hosil hamda chorvachilik sanoati rivojlanishi orqali barqaror qashshoqlikni kamaytirish erishgan.

 Atrof-muhit muhofazasi

Ekologik zaiflik va mintaqaviy qashshoqlik o‘zaro bog‘liq. Yashash, rivojlanish va atrof-muhitni muhofaza qilish o‘rtasidagi ziddiyat har doim insoniyat aziyat chekadigan muammo bo‘lib kelgan.

Zaif ekotizimlari bilan kambag‘al joylarda qashshoqlikka qarshi kurashda, hududni greening, yashil bino targ‘ib etiladi. Ekologik tiklash va atrof-muhitni yaxshilash, shuningdek, aholining muhtoj toifalarining daromadini oshirish, nisbatan boy ekologik resurslarga ega kambag‘al joylarda ustuvor ekologik sanoatni rivojlantirish yekologik resurslar afzalliklaridan foydalanish bosh maqsadga aylangan.

Ekologik kompensatsiya tizimi bilan birgalikda, boshqaruv va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida ish o‘rinlari yaratish orqali eko-resurslarni himoya qilish «toza daryolar va yashil tog‘lar» barpo bo‘lmoqda.

Bugun shu tufayli aholining ko‘p qismi cho‘ponlar va o‘rmonchilik malakasiga ega bo‘lishdi.