Халқимизда «бошинг тўйдан чиқмасин», «топганинг тўйларга буюрсин» каби ажойиб мақоллар бор-а?! Ўз манфаатимиз учун балки минг йиллик мақоллардан воз кечармиз. Топганимизни тўйларга ва яхши кунларга сарфлаганимиз яхши-ю, тўйдан кейин бошимиз қарздан чиқмаслиги ёмон-да.

Олий Мажлис Сенатининг «Тўй-ҳашамлар, оилавий тантаналар, маърака ва маросимлар, марҳумларнинг хотирасига бағишланган тадбирлар ўтказилишини тартибга солиш тўғрисида»ги қарор лойиҳаси халқимиз томонидан кенг муҳокама қилинди, ОАВнинг қатор кўрсатув, мақола, эшиттиришлари ана шу мавзуга бағишланди. Яқин кунларда расмий ҳужжат ҳам тасдиқланиши эҳтимолдан холи эмас. Шахсан давлатимиз раҳбари томонидан кўтарилган, жиддий, бош қотиришга арзигулик муаммо. Қизиғи, қўшни Тожикистонда ҳам худди шундай муаммо мавжудлиги боис 2007 йилда махсус қонун қабул қилинган.

«Тожикистон Республикасида урф-одатлар, байрамлар ва маросимларни тартибга солиш тўғрисида»ги қонунга никоҳ ва суннат тўйлари, мотам маросимлари, ҳожи тўй ва ҳатто туғилган кун ҳам қандай нишонланиши ҳақида нормалар киритилган. Қизиғи, қонуннинг 8-моддасига амал қилган мамлакат фуқаролари туғилган кунини фақатгина оила даврасида нишонлашлари мумкин.

Хатна қилиш бепул, фақат шифохонада!

Қонунга кўра суннат тўйи фақат оила даврасида ўтказилади. Хатна қилиш чақалоқ туғилганидан кейинги 20 кун ичида шифохонада бепул амалга оширилади.

Янги меҳмон туғилиши билан боғлиқ гахворабандон (бешикка ётқизиш), чиллагурезон (чақалоқ туғилганидан қирқ кунлик муддат ўтиши билан қилинадиган маросим), мўйсаргирон (соч олиш маросими) ва бошқа одатлар оила даврасида жонлиқ (мол, қўй) сўймасдан, санъаткорлар иштирокисиз бўлиб ўтиши лозим. Ақиқа маросими тақиқланган.

Тўйлар янада ихчамроқ

Никоҳ тўйининг барча маросимлари икки кун ичида амалга оширилиши керак. Базмга 150, ош бериш маросимига 200 тагача меҳмон чақирилиши мумкин. Харажат ҳар икки томон ўртасида бўлиниши лозим.

Ноншиканон (фотиҳа), «идонабари» (ҳадя улашиш), модарталбон (она чақирди), падарталбон (ота чақирди), чодарканон (юз очар), муборакбоди (табриклаш), роҳбандон (йўл тўсиш), «сарупобинон» (келин-куёвнинг кийимларини намойиш қилиш), «чойгаштак» (қиз мажлиси) ва бошқа маросимлар ҳамда келин-куёвнинг қариндош-уруғларига (ота-онасидан ташқари) совға тарқатиш қонун билан тақиқланади.

«Домодталбон» (куёвнинг келиннинг ота-онасининг уйига биринчи марта бориш одати) ва «арусбинон» (келин кўриш) маросимлари оила даврасида 15 киши иштирокида ўтказилиши лозим. Никоҳ маросимида тўртта енгил автомобилдан фойдаланиш мумкин.

Овқатсиз таъзия

Жаноза намозида иштирокчилар сони чекланмаган. Аммо барча мотам маросимларида («Учинчи кун», «қирқ», «йил») жонлиқ сўйиш ва меҳмонларни овқатга таклиф қилиш мумкин эмас. Шунингдек, «оши сари тахта», «душанбеги», «жумаги», «ҳафт», «бист», «шашмоҳаги» маросимлари ва келганларга пул бериш одатлари тақиқланган. Фақатгина гўрков ва маййит ювувчи хизмати учун ҳақ берилиши мумкин.

Ҳожиларни зиёрат қилиш мумкин эди...

Мамлакатда ўрнатилган тартибга кўра 40 ёшдан ошмаган фуқаро ҳаж ва умра ибодатини адо этиш учун сафар қила олмайди. Боз устига, мусофирлар рўйхати республика ҳукумати томонидан шакллантирилади. Қонуннинг 12-моддасида ҳожиларни зиёрат қилиш билан боғлиқ «ҳожиталбон» (ҳожи зиёрати) ва «ҳожиоши» (ҳожи оши) маросимлари ҳам бекор қилинган. 2017 йилгача бу маросимлар оила даврасида ўтказилиши мумкин эди.

 Тўй вақти чегараланган

Қонунда тўйлар тўйхона эгалари ва тўйчилар ўртасида тузиладиган шартнома асосида ўтказилиши, шунингдек у билан боғлиқ қонунбузарликка ҳар икки томон бирдек жавобгар бўлиши белгиланган.

Тўйлар шаҳарларда дам олиш кунлари соат 8:00 дан 20:00 гача, иш кунлари 18:00 дан 22:00 гача, қишлоқ ва қўрғонларда дам олиш кунлари 1 апрелдан 31 октябргача 6:00 дан 22:00 га қадар, 1 ноябрдан 31 мартгача 8:00 дан 22:00 гача, иш кунлари 18:00 дан 22:00 гача ўтказилиши белгилаб қўйилган. Уларнинг давомийлиги 3 соатдан ошмаслиги лозим.

Қонунбузарлар ким? Жарима қанча?

Қонун қабул қилинганига 10 йилдан кўпроқ вақт бўлди. Табиийки, унинг талабларини ҳамма ҳам бирдек бажара олгани йўқ. Аммо йиллар давомида аҳоли онги, тўйга муносабати сезиларли даражада ўзгарди. Тўйларга сарфланаётган маблағлару ортиқча дабдабалар кескин камайди. Қонунга риоя этилиши бўйича тузилган маҳаллий комиссиялар юқорида айтиб ўтилган талаблар бўйича иш олиб бормоқда.

Президент матбуот хизматининг маълумотига кўра, ўтган йиллар давомида мазкур қоидаларни асосан мансабдорлар, давлат хизматчилари, ўзига тўқ оилалар, тадбиркорлар ва дин вакиллари бузаётгани аниқланган. Мазкур қонун талаблари ҳукумат аъзолари, вилоят, шаҳар ва туман раҳбарлари, давлат хизматчилари, судьялар, хавфсизлик, прокуратура, ички ишлар, давлат молиявий назорати ва коррупцияга қарши кураш, солиқ ва божхона органлари ходимлари, ҳарбий хизматчилар ва уларнинг фарзандлари томонидан бузилса, мансабдор ўз вазифасидан озод қилиниши белгиланган. Шунингдек, Тожикистоннинг Маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги кодексига махсус норма киритилган бўлиб, унга кўра мазкур қонун талабларини бажармаган мансабдор ва юридик шахслар учун жарима миқдори 25-26 минг сомонийдан 35 минг сомонийгача белгиланган. Ушбу талабларни қўпол равишда, такроран бузган жисмоний шахс 30 минг, юридик шахс 50 минг сомоний жарима тўлашга мажбур. Агар 1 сомоний тахминан 1000 ўзбек сўмига тўғри келишидан хабарингиз бўлса, қонунни бузган шахслар яхшигина молиявий зарар кўриши мумкинлигига амин бўласиз.

Олий Мажлис Сенатининг «Тўй-ҳашамлар, оилавий тантаналар, маърака ва маросимлар, марҳумларнинг хотирасига бағишланган тадбирлар ўтказилишини тартибга солиш тўғрисида»ги қарорининг (лойиҳа) иловаси ҳисобланган низом* ҳамда «Тожикистон Республикасида урф-одатлар, байрамлар ва маросимларни тартибга солиш тўғрисида»ги қонунининг ўхшаш ва фарқли жиҳатлари

* 2018 йил 30 мартда кучга кириши режалаштирилган.