Indira Gandi Hindiston tarixida o‘z mamlakatini uzoq yillar sadoqat bilan idora qilgan birinchi ayol sifatida o‘chmas iz qoldirgan. U oqila va harakatchan siyosatchi sifatida hind diyorining dunyo miqyosida xalqaro obro‘sini oshirish uchun juda katta ish­larni amalga oshirdi. Indira Gandi no­mi nafaqat o‘z vatanida, balki butun dunyoda hurmat bi­lan tilga olinadi. 

1917-yil 19-noyabr – boy boboning «Quvonchlar monastiri» atalmish uyida chiroyli qizaloq dunyoga kel­di. Chaqaloqqa «Mamlakat oyi», ya’ni Indira nomi berildi.

U yosh qizchalik paytida «millatning otasi» sanalgan Mahatma Gandi bilan tanishdi. Sak­kiz yoshida Gandining maslahati bilan uyda bolalar ittifoqini tashkil etildi. Uning a’­zolari qo‘pol matolardan dastro‘molcha va qal­poq­chalar tika boshlashdi. Indira tengqurlari ora­sida tashkilotchilik qobiliyatini namoyon etardi.

Neruning qizi yaxshi ustozlar qo‘lida tarbiyalanib, yetarli bilim egalladi. Otasi doimiy ish bilan bandligi va ketma-ket qamalishiga qaramay, Indiraga bor mehri va ilmini berishga ha­ra­kat qildi. Chunki Neru o‘g‘lini xuddi shu tarzda tar­biya­lamoqchi bo‘lgan, afsuski, u erta vafot etgandi.

1934-yili In­dira mashhur shoir Rabindranath Thakur tashkil etgan xalq universitetiga o‘qishga kir­di. Onasi o‘pka xa­staligidan aziyat chekar, ayni shu damda kasali xuruj qilib qoldi. Indira o‘qish­ni tashlab, ona­si Kamolani davolatish uchun Shveysariyaga olib ketishga majbur bo‘ldi. Bahonada u Yevropada uzoq qolib ketdi.

Oradan ikki yil o‘tgach, 1936-yili onasi vafot etdi. Indira xorijda yolg‘iz o‘zi qoldi. U Hin­dis­tonga qaytishni ham, qaytmaslikni ham bilmay rosa boshi qotdi. Endi volidasi yo‘q, Indira uchun tabarruk hisoblangan «Quvonchlar mo­nas­tiri» ham yo‘q edi. Otasi qamoqda yot­ibdi. Xo‘sh, yosh qiz kimning oldiga bosh egib boradi?..

Ana shunday og‘ir damda bir inson Indiraning yonida doimiy hamroh bo‘ldi. U Feruz Gandi (Ma­hat­ma Gandining familiyadoshi) edi. Onasi Kamola ti­rik­lik vaqtida bu ikki yoshga oq fotiha ham bergandi. Biroq o‘zi­ga munosib oila bo‘l­masa baxtli turmush kechirol­mas­li­gini u tushunib yetardi. Buni In­dira ham juda yaxshi bilardi. Shu­ning uchun Feruz o‘qiydigan Oksford uni­ver­sitetiga o‘qishga kirdi.

Ammo kutilmaganda Ikkinchi jahon urushi boshlandi. Yoshlarning Hindistonga kelishlari nihoyatda qiyinlashdi, ular At­lan­tika va Ja­nu­biy Afrika orqali aylanma yo‘llar bi­lan yo‘lga chiqishdi. Keyp­taunda ko‘plab hindis­tonliklar joylashib olishgandi. Neruning qizini u yerda katta qiziqish bilan kutib olish­di. Tahlikali va og‘ir davrlar edi. Barcha Indiradan aqlli, salmoqli biron-bir fikr kutar­di. Ana shunda Indira, Afrikaning bir go‘shasida bi­rin­chi marotaba siyosiy nutq so‘zladi. Unga qiziqish kuchaydi.

Ular Afrikani tark etib, Hindis­tonga qarab yo‘l olishdi. Ammo o‘z mamlakatida ularni yaxshi qabul qilishmadi. Chunki Indira siyosat olamiga endigina kirib kelayotgandi. Shundan bo‘lsa kerak, bu yosh siyosatchini yaxshi tushunib yetishmadi.

O‘sha yillari Javoharla’l Ne­ru hind xalqining faxriga aylangan edi. 1944-yili Rajiv, ikki yildan so‘ng ukasi tug‘ildi. Indira bolalar tarbiyasi bilan shug‘ullanib, shaxsiy hayotini yo‘lga qo‘yadigan bo‘ldi.

1947-yil 15-avgustda Hindiston uzoq kutilgan o‘z mustaqilligiga erish­di. Javoharla’l Neru ilk bor milliy ho­kimiyatni tuzishga kirishdi. Bu esa mamlakat hayotidagi eng ulkan zafarlardan biri edi.

Indira otasining shaxsiy kotibi, eng yaqin maslahatchisiga aylandi. Neruni xorijiy dav­lat­larga kuzatib qo‘yishda faol qat­nashdi. Otasi xorijiy safarda bo‘lganida u mamlakat ichka­ri­sidagi tinchlikni saqlab turardi. Ammo u ikki vazifani to‘laqonli bajardim deb o‘y­lab. katta xato qilgan ekan. Indira davlat ishlari, farzandlari tarbiyasi bilan bo‘lib, eriga mutlaqo qaray olmagan ekan.

1960-yili sentyabr oyi­da u rasmiy tashrif bilan mamlakatning Janubiy shtatlarda bo‘ldi. Bu joylarda to‘polonlar sodir etilayotgandi. Shunday og‘ir vaziyatda u rahbariyat va ish tash­lovchilar bilan til topisha oldi. Aerodromda Indirani ota­sining yordamchisi kutib olib, Feruzning og‘ir yurak xuruji bilan qattiq betob bo‘lib yotgani­ni yetkazdi. Bu xabar uning uchun juda qayg‘uli edi. Indira tuni bilan jon berayotgan erining yonida parvona bo‘ldi.

Fe­­ruzning o‘limidan so‘ng Indira qattiq asa­biy holatga tushdi. Bu ko‘rgilik yetmagandek, uning eng qadrdon insoni, otasi – Javoharla’l Neru ham vafot etdi. Shundan so‘ng ho­kimiyat uchun ayovsiz kurashlar boshlanib ketdi. Aksariyat odam­lar Indira Gandi bosh va­zirlik lavozimiga nomzodini qo‘yadi deb o‘ylashgandi. Biroq Indira bun­day yo‘l tutmadi. Bu oilasining obro‘siga putur yetkazishini tushunib yet­di va Neru siyosati tarafdori, yoshi ulug‘ Shastriga ovoz berdi. Shastri siyosat olamida unchalik katta obro‘-e’ti­bor­ga ega emasdi. Ammo In­di­ra Gandi u tufayli o‘z mavqeini mustahkamlab olishi mumkin edi. Alal-oqibat o‘yla­b yurgan­larining bari to‘g‘ri bo‘lib chiqdi. Shastrining tutgan bu yo‘li to‘g‘ri bo‘lib, u Neruning qi­ziga omad keltirdi.

Shastrining vafotidan so‘ng qirq sakkiz yoshli xushbichim, is­tarasi issiq, yuzi­da kulgichi bor Indira Gandi mam­la­katda eng yuqori lavozimni egalladi. Ammo uning mamlakatni boshqaruvi oson silliqqina kechgani yo‘q. Indi­ra­ning mamlakatni 12 yil boshqaruvi davomida kuchli raqobat shakllanib bo‘lgan­­di. Bu esa xalqni bosh vazirga nisbatan norozi kay­fi­yatga chog‘ladi. Navbatdagi 1977-yilgi saylov o‘z­garmas Indira Gan­di­ga nisbatan aksariyat in­son­larni hayron qoldirdi. Keksayganiga qaramay, qat­tiq xarakter, qat’iyatlilik Neru qizini tark etmadi. U siyo­­sat olamida har bir qadamini mustahkamlab bordi. Indira Gan­di, avvalo, yangi partiya – Hindiston milliy kongressini shakllantirdi. O‘zlaricha yashayotganlar uchun meh­mon­xona uyi ochdi. Mamlakatdagi jamoa an’analari qat­’iy nazorat ostiga olindi. Ayniqsa, guru – o‘qituvchiga ni­hoyatda hurmat bilan qaraydigan bo‘lishdi. Bu esa g‘alabaga bir qa­dam degani edi. Uch yil­dan keyin Gandi yana hokimiyatga qay­tish uchun ana shunday odilona yo‘lni tanladi. Nima bo‘lganda ham mansabni qo‘l­dan bermaslik uchun u shu yo‘lni tutgandi. Bu esa unga yaxshigina omab keltirdi.

1980-yilning boshlarida Indira Gandi bir qancha diniy va et­nik mojarolariga to‘qnash keldi. Terrorchilar guruhi boshlig‘i o‘z tarafdorlari bi­lan sinx dini tabarruk jo­yining asosiy bir qismi – Oltin butxona ibodatxonasi va Amrit­sa­ri­ni egallab olishdi.

1984-yili iyun oyida Indira Gandi Oltin butxonani olish uchun armiyaga buyruq berdi. To‘qnashuvlarda terror­chilar guruhi rahbarlari bi­lan birgalikda mingga yaqin odam halok bo‘ldi.

Indira shundan keyingina o‘zining hayoti ham xavf ostida ekan­li­gini tu­shu­nib yetdi. O‘sha yili 31-oktyabr kuni bosh vazirning ta­niqli Angliya yozuvchisi, dra­maturg va aktyor Piter Us­ti­nov bilan telemuloqoti rejalashti­ril­gan edi. Indira Gandi tele­ek­ranga yaxshiroq ko‘rinish uchun uzoq vaqt kiyim tanladi. Ek­randa xipcharoq ko‘rinish uchun o‘q o‘tkaz­may­digan kiyimini yechib tash­ladi. Uzoqni o‘ylamay qilgan ishi unga so‘nggi marta pand berdi. Dushmanlari payt poylab yurishgandi. Ularga bu juda qo‘l keladi.

Indira sikxam qorovuli bilan kulib so‘rashdi. Ular­dan biri Beant Singx tezda to‘pponcha chiqarib, bosh vazirga qa­rata uch marta o‘q uzdi. Bosh­qa bir sotqin Satvant Sinx avtomatdan o‘t ochdi... Shunday qilib yen­gilmas, shad­dod, mard Indira Gandi fojiali ravishda o‘ldi­ril­di.

Bosh vazir va Kongress rahbarligini uning o‘g‘li Rad­jiv Gandi egalladi. Biroq Rajiv Gandi bu lavozimda uzoq qololmadi. Uni ham terrorchilar o‘ldi­rish­di.

Izzat Ahmedov