Reddit saytining r/Uzbekistan degan guruhida xorijliklar O‘zbekiston, o‘zbeklar haqida yozishadi. Aynan shu saytda men Captinu nomidagi ijtimoiy tarmoq foydalanuvchisining «Hamdam Sobirov (va boshqa o‘zbek xonandalari va qo‘shiqchilari)» sarlavhasidagi postni o‘qidim:

Salom! Men italyanman va internet orqali xorijiy musiqalarni eshitishni yaxshi ko‘raman. Hamdam Sobirovni ilk bor «Tentakcham» qo‘shig‘i orqali taniganman, garchi so‘zlarini tushunmasamda, miyamga joylashib qolgan edi. Yaqinda ushbu qo‘shiqchining butun albomini tingladim va shuni aytishim kerakki, bu juda shoh asar, «Qishloqqa qayt» va «Yaxshi ko‘rsam nima qipti» eng yaxshi qo‘shiqlaridan biri, lekin barcha treklar juda zo‘r, hayratlanarli.

Uning muallif va musiqachi sifatidagi mahorati yuqori darajada va hatto estetik jihatdan hozirgi o‘zbek musiqa sahnasining qolgan qismidan ajralib turadi. Endi men o‘zbek musiqa sahnasiga kirib borishga harakat qilyapman va sizlar bilan o‘z sayohatimni baham ko‘rishni istardim, balki qandaydir tavsiyalar olarman. Bu yerda men uchun qiziqarli bo‘lgan eng iqtidorli musiqachilar haqida muhokama qilishni istardim.

Men Muhriddin Holiqovni hurmat qilaman, Hamdam Sobirov unga o‘xshab ketadi, ya’ni unda o‘zbek xalq musiqasi bilan zamonaviy cholg‘u asboblari va yechimlarini aralashtirishga moyillik bor. Muhriddin Xoliqovning «18 ga kirgan qiz», «Visoling gadosiman», «Parizod», «Sumbula» nomli qo‘shiqlari menga juda yoqadi. Menimcha, ular 90-yillarda aytilgan.

Men duch kelgan boshqa qo‘shiqchilarning ijodi bilan ham tanishishda davom etmoqdaman. Dadaxon Hasanov, Sherali Jo‘rayev, Rustam G‘oipov, Olmaxon Hayitova, Otajon Xudoyshukurovlarning san’atlari bilan ham tanishayapman. Qo‘shimcha qilamanki, mening minnatdorchiligim san’atkorlarning musiqachi, muallif yoki qo‘shiqchi sifatidagi mahoratiga asoslanadi, lekin ularning g‘oyalari va kelib chiqishi haqida hech narsa bilmayman, ularning shaxsiyati va mafkuralariga oid har qanday taassurotlaringiz bilan o‘rtoqlashsangiz.

Tblenger: Umid qilamanki, bu sarkazm…»

Aynan mana shu Tblenger o‘zbekistonlik ekanligiga shubham yo‘q. Sababi o‘zbekistonliklarning ko‘pchiligi Hamdam Sobirov kabi yosh ijodkorlarning qo‘shiqlarini jiddiy qabul qilmaydi. Nimaga? Aynan mana shu italiyalik muxlisning posti menda savol uyg‘otdi. San’atni nozik tushunadigan italiyaliklar Hamdam Sobirovni tan olib turganda, o‘zbekistonlik uni sarkazm deb tushunishining sababi qiziq menga...

Postning davomi:

Captinu: Bu kinoya emas, nega? Hamdam Sobirovning qo‘shiqlari mazmuni siyosiy yoki ijtimoiy emasligini ham tushunaman. Uning qo‘shiqlarining ba’zilarini tarjima qilishga harakat qildim, menimcha, u mohir musiqachi va qo‘shiqchi. Uning qo‘shiqlari asosan romantikaga bag‘ishlanadi. Men, albatta, «an’anaviy» va hurmatli bo‘lgan boshqa san’atkorlarni ham sanab o‘tdim, lekin aytganimdek, men ko‘p narsani bilmayman va endigina kashf qilishni boshlayapman, shuning uchun barcha muhokamalarga ochiqman. Bu yerda sarkazm yo‘q. Mening qiziqishimni kinoya sifatida qabul qilmang, chunki u «sodda» eshitiladi, men musiqa va kontekstni o‘rganish uchun bu yerdaman.

Puzzled-Ad: Voy men o‘zbekman va sizning o‘zbek xonandalari haqidagi bilimingizga qoyil qoldim. Bu men ularni tinglamaganim uchun bo‘lishi mumkin. Lekin asosan yangi ijodkorlar to‘ylardan ko‘p foyda olgani uchun odamlar unga raqs tushishi mumkin bo‘lgan musiqalarni yaratishga harakat qilishadi. O‘zbekistonda mashhur xonandalarni to‘yga olib kelish kerak. Demak, ularning aksariyati bugungi kunda pul ishlashga intiladi. Ammo ilgari o‘z faoliyatini san’atga bag‘ishlagan haqiqiy san’atkorlar ham bor. O‘zbekistonda 80-90 yillarning uslubi, imidji ommalashmoqda, balki uning yutug‘i shudir.

Captinu: Yaxshi javobingiz uchun tashakkur! O‘tmishdagi ushbu muhim qo‘shiqchilardan ba’zilarini tavsiya qila olasizmi?

Exotic-Fix: O‘zbek qo‘shiqlari sizga yoqqanini eshitib xursand bo‘ldim. Musiqamiz haqida shunday katta post yozganingiz hayratlanarli. Bundan tashqari, onamga butun matnni tarjima qilib o‘qib berdim. Va onam sizning musiqaga yaxshi didingiz borligini aytdi.

Captinu: Bu ajoyib! Onangizning menga boshqa tavsiyalari bormi? Men minnatdor bo‘lardim.

Exotic-Fix: Jahongir Otajonov, «Yalla» guruhi, Yulduz Usmonovalarni eshitib ko‘ring.

direvolfzs: Voy, men bu postni qanday o‘tkazib yuborganimni bilmayman! Men ham amerikalikman, Hamdam Sobirovning katta muxlisiman va uning qo‘shiqlarini tinglashim, ayniqsa «Tentakcham» o‘zbek tilini o‘rganishimga yordam berdi. «Esla meni», «Sumbula», «20-mart», «Yaxshi ko‘rsam nima qipti» men uchun eng sevimli qo‘shiqlari. Uning eski o‘zbek modasidan foydalanishi, estetikasi va raqslari menga juda zo‘r tuyuladi. Men ham o‘zbek musiqiy sayohatimni Hamdam bilan boshladim va u orqali Doston Ergashev, Ali Otajonov, Ozodbek Nazarbekov va Rano Sharipova kabi qo‘shiqchilarni topdim...

O‘zbekning «Yura Shatunov»i yoki «Viktor Soy»i

Yuqoridagi bahsni kuzata turib men ham savollarimga javob izladim. 80-90 yillarning qo‘shiqlari, qo‘shiqqa bo‘lgan talab boshqacha bo‘lgan, deb o‘ylaymiz, aslida-chi. Biz Yura Shatunov, Modern Toking, Maykl Jekson, Valeriy Leontov, Viktor Soy kabi qo‘shiqchilarni eshitib katta bo‘lganmiz. Va aynan bizning avlod nimagadir bugun chiqayotgan qo‘shiqchilarni tanqid qiladi, ularni «hazm» qilolmaydi, nega? Balki biz o‘sha yaxshi ko‘rib eshitgan qo‘shiqlarni bizdan katta avlod xuddi biz hozir ba’zi qo‘shiqchilarni tan olmayotganimizdek tan olishmagandir. Eslayman katta yoshlilar Dadaxon Hasanov, Faxriddin Umarov, Nuriddin Hamroqulov, Sherali Jo‘rayev, Olmaxon Hayitova kabi qo‘shiqchilarni boshlarini silkitib erib eshitishardi, bizga esa ular emas Yura Shatunov,  Aleksandr Derjavin, Modern Tokinglar, Natasha Koraleva, Chelentano qiziq edi. Orada bir epoxa boshlandi – Muhriddin Xoliqov, Oxunjon Madaliyev, G‘iyos Boytoyevlar davri... Vaholanki hozir ham shu qo‘shiqchilarni eslasak boshqacha bo‘lib ketamiz, ammo nimagadir bugun ularning izdoshlarini aynan IZDOShlarini tanqid qilamiz yoki qoralaymiz.

Bulardan biri «Janze» qo‘shig‘i bilan mashhur bo‘lgan Hamdam Sobirovning qo‘shiqlari. Tanqidlardan keyin men ham uni eshitishga qaror qildim. «Maktabimda», «Qizil ko‘ylak», «Janze», «Yuragimni yaralading» qo‘shiqlarini eshitib ochig‘i yoshligimga qaytgandek bo‘ldim. Hamdam Sobirovda ijodkorlikni, o‘ziga xos imidjni, hatti-harakatlarida xos yondoshuvni, kreativlikni, shiddatni ko‘rdim. Ovozi ham unaqa past yoki «ovozsiz» emas, shirali.  

Yaqinginada o‘zim ham yangi paydo bo‘layotgan qo‘shiqchilarning ashaddiy tanqidchisi edim. Shunda angladimki, miyamiz keyingi chiqayotgan yosh qo‘shiqchilarning barchasi bo‘lmag‘ur degan stereotiplarga to‘lib toshgan. Albatta yosh avlod bundan mustasno. Tasavur qiling, bizning yoshimizda, o‘sha Yura Shatunov, Viktor Soylar davrida Hamdam Sobirov shu imidjda, shu qo‘shiqlari bilan chiqqanda albatta ko‘nglimizdan joy olgan bo‘lardi shubhasiz. Balki shundan so‘ng ham siz stereotiplarni sindira olmas va o‘z fikringizda qolarsiz.

Avvalo, mana shu san’atkorning qo‘shiqlari 100 mlndan ortiq tomosha qilingan. 100 mlndan ortiq odamning qo‘shiq haqidagi didi borasida didsiz deyishga shoshilmang, axir did borasida bahslashilmaydi. Shunchaki izohlarni o‘qiymiz – o‘zbekdan ko‘p boshqa millat, boshqa mamlakat muxlislari izoh qoldirishgan.

«Men, qozog‘istonlikman, Hamdam Sobirovni hamma joyda eshitishingiz mumkin», «Ozarbayjondan salom, juda ajoyib qo‘shiqchi», «Men Qirg‘izistondanman, o‘zbeklar klip olishda ham, qo‘shiq aytishda ham oldinda», «Amerikalikman qo‘shiqni tushunmayman, ammo juda yoqimli», «Men Gretsiyadanman menga Hamdam Sobirovning qo‘shiqlari yoqadi».

Yana ba’zilar yozadi: «Mening yoshim qirqdan oshgan, ammo yoshligimni eslatadi bu qo‘shiq». Yana bir muxlisning iqrori: «Yura Shatunov vafot etgandan keyin Hamdam Sobirovning qo‘shiqlariga suyanib qoldim, o‘zbek qo‘shiqchilarini eshitmasdim ammo Hamdam Sobirovning qo‘shiqlari juda yoqadi, unda xarizma kuchli».

Axir biz sochining yarimini pushti, yarimini yashil qilib qo‘shiq aytadigan Billi Aylishdan tortib yirtiq shimda qo‘shiq aytgan Maykl Jeksonlarni ko‘kka ko‘targanimizda nega boshqa mamlakatdagi muxlislar bizning qo‘shiqchilarni ijobiy qabul qilishini qo‘llab-quvvatlamasligimiz, quvonmasligimiz kerak.

Hamdam Sobirovning qo‘shiqlarida oddiy qishloq hayoti, beg‘ubor bolalik, maktabdagi ilk sevgi kuylanadi, beixtiyor imidj, o‘sha kiyimlar sizga nostalgiya beradi.

«Maktabimda» qo‘shig‘i qishloq hayoti, qishloq maktabi, qishloq yoshlari haqida: «Partalarga rasming chizib, darsdan qochib, har kun shoshib, Darvozangga gullar sochgan kim, kim, kim... Kecha Paqi senga gullar beribdi, og‘ir botdi uni hamma ko‘ribdi, shu bolada bir alamim turibdi... maktabimda hammadan go‘zal eding Ra’no, qishlog‘imda go‘yo bir g‘azal eding Ra’no...

Bu qo‘shiqqa ko‘proq katta yoshlilar maktabi, bolaligi yodiga tushganini yozishgan, mana bu izohga e’tibor bering: Har bir maktabda OShIQ, Ra’no va parallel sinfda yoki katta sinfda o‘qiydigan PAQI bo‘lardi... Beg‘ubor yoshlik haqida bundan ortiq yana qanday qo‘shiq kuylanishi kerak...

 «Uzbek talant zajigayet zal Rossiya TV»

Ikkinchi qo‘shiqchi Azzamchik bilan ham tasodifan «tanishib» qoldim. Andrey Malaxovning ko‘rsatuvi orqali.  Uning ham qo‘shiqlarini eshitdim va yana izohlarni o‘qishga sho‘ng‘idim. Unda shunday fikrlar bor: «Azzamchikning qo‘shiqlari hammaga birday tushunarli», «Chet elda qo‘shiqchilarni shunday qadrlaydilar bizda esa...», «Qayta-qayta ko‘rdim, ko‘zimda yosh bilan ko‘rdim ko‘rsatuvni...», «Rossiyaning san’atni tushunadiganlarining ham og‘zini ochib qo‘ydi, molodets ...» Azzamchikning qo‘shig‘i, ruscha, arabcha, o‘zbekcha so‘zlar qorishmasidan iborat. Uning ham Ozarbayjon, Rossiya, Turkiya, Qozog‘iston, Tojikistondan muxlislari bor. Andrey Malaxovning ko‘rsatuvida xonanda o‘z yurtining tabiati, odamlari, onasi, o‘zbek palovi haqidagi videorolikni qo‘yib berdi. Tushunayapsizlarmi, u O‘zbekistonning odamlari Rossiyaga faqat qora ish qilish uchun bormasligini, bu yurtda ajoyib san’atkorlar, odamlar borligini ko‘rsatdi. Turkiyaning «Xabarlar» saytida «Azzamchik kim?» yoki arab tilida chiqadigan nashrlarning birida «O‘qiymiz, o‘rganamiz» ruknida Azzamchik qaysi yurtdan ekanligini, nega uning qo‘shiqlarini ko‘p millatlar bemalol tushuna olishini yozishgan.

Ammo yana biz qotib qolgan stereotip (keyingi qo‘shiqchilarning barchasi bo‘lmag‘ur degan fikr) bilan tan olgimiz kelmaydi. O‘sha Yura Shatunovni qo‘msaymiz, shimlari yirtiq, sochlari patila Maykl Jeksonni kiyimiga ham qaramay qo‘msayveramiz. Ya’ni biz eski did bilan yashayapmiz. Oldimizda, yonimizda xuddi shulardek yangi ovozlar chiqayotgani bilan ishimiz yo‘q, tanqid qilaveramiz, kamsitaveramiz, chunki stereotip qarashlarimizni sindirib tashlay olmaymiz. Bizning davrimizdagidek qo‘shiqchilar yo‘q afsus...Ammo yuz millionlab qayta-qayta yutubda ko‘rishlar soni kundan-kunga oshib borayotgan bugungi qo‘shiqchilar muxlislari qachonlardir xuddi shu qo‘shiqchilarni bizning davrimizdagi eng zo‘r qo‘shiqchilar shular edi, deb eslashsa ajab emas, biz Modern Tokingni, Yura Shatunovni, Viktor Soyni eng zo‘rlari deb eslaganimizdek... Viktor Soyni tan olgan didingiz nega bugun xuddi shunga o‘xshash ovozda, faqat o‘ziga xos yondoshuvda kuylayotgan ovozni tan olgisi kelmaydi. Yoki Yura Shatunovning «Ne boysya» qo‘shig‘i asosida qiz bilan yigitning sevgisiga ota-onasi qarshi bo‘lgan klipni ko‘rganda etimiz bir jimirlaydiyu, xuddi shuning ovozidek shirali ovoz va undan ham tabiiyroq chiqqan klipni tan olmaymiz!

Elatlarni, millatlarni san’at yaqinlashtiradi, deb bejiz aytishmaydi.  

Hozirgi avlodga ming Maykl Jeksonni, Yura Shatunovni tiqishtirmang, bizday yaxshi ko‘ra olmaydi...U epoxa o‘z davrida o‘tdi, ketdi. Bugun boshqa epoxa avlodi. Bular ham yillar o‘tib shu qo‘shiqlarni, shu qo‘shiqlar chiqqan payti boshidan kechirgan sevgi, do‘stlik YoShLIK tuyg‘ularini eslaydilar.

Yana bir gap maqom aytadigan yoshlar yo‘q, yoki eski davr qo‘shiqchilaridek ovoz yo‘q, deganlarga YuTUBGA kiring, o‘sha zamondagi Faxriddin Umarovlar aytgan ovozlar bor, ularning muxlislari juda kam, sababi ularni izlab topib eshitadiganlar bugun mana shu o‘rtadagilar yangi chiqqan estrada xonandalarini qoralash bilan vaqt o‘tkazishmoqda. Ularning reklamasi, ularning ovozi bilan tanishish va boshqalarni tanitish o‘rniga yuz millonlab muxlislari bor qo‘shiqchilarni tanqid qilish bilan ovoramiz. Har bir narsaning  ibtidosi bo‘lganidek intihosi bo‘ladi. Bugun esa Hamdam bor, Azzamchik bor, ayni paytda, ayni damda millionlab muxlislarni ko‘nglini zabt eta oladigan yangi ovozlar bor. Mana shu qo‘shiqlar eshitib ulg‘ayayotgan qalblar bor. Bizga nima uchun biz eshitgan qo‘shiqchilar yoqadi va ulardan boshqasi tan olgimiz kelmaydi, sababi biz o‘sha qo‘shiqlar bilan ulg‘ayganmiz, o‘sha qo‘shiqlar bilan sevilganmiz, sevganmiz, o‘sha qo‘shiqlarda xotiralarimiz qolgan. Shu uchun bizga o‘sha qo‘shiqchilar, qo‘shiqlar juda katta talantdek bo‘lib ko‘ringan.

Hozir biz yosh qo‘shiqchilarni tan ololmayotganimizga sabab qalbimizda o‘shanday yoniq his-tuyg‘ular yo‘q, bolalik yo‘q, yoshlik zavqi yo‘q. U zavqni topish uchun esa biz o‘sha davr qo‘shiqchilariga murojaat qilaveramiz-qilaveramiz, ya’ni bugungi avlod kelajakda Hamdam Sobirov va Azzamchik kabi qo‘shiqchilarni eshitib bolaligini, yoshligini qo‘msagandek.

Maqolani tugatish asnosida Hamdam Sobirovning qo‘shig‘iga yozilgan yana bir izohga ko‘zim tushdi, erinmay tarjima qildim va maqolani shu izoh bilan tugatmoqchiman: «Assalomu alaykum azizlarim. Sizlarga Ruminiyadan salom yo‘llayapman. Ajoyib ovozi bilan yuragimni zabt etgan bu iqtidorli yigitni sevib tinglayman, uni youtubedan topdim va shundan beri (ikki oy) har kuni tinglayman, iste’dodi bor...».

Ha, shunaqa biz tan olamizmi, yo‘qmi xalq bahosini beraveradi: zavq olaveradi, layklar bilan siylayveradi, yo‘ldami, ko‘chadami, to‘ydami jo‘r bo‘lib raqsga tushaveradi. Bir e’tibor bo‘lsa shunchalik bo‘lar...

                                                                                                                 Barno Sultonova