Баъзида кутилмаган ердан бир муаммо чиқиб, осон ва оддий туюлган ишинг ҳам битмай қолади. Умуман иложи топилмайди. Синглим Қўқон давлат педагогика институтига ҳужжат топширгани борган кун ҳам худди шундай бўлди. Сабрингиз етса, абитуриентнинг тинка қуритар ва машаққатли саргузаштларини қисқароқ қилиб бир бошдан айтиб бераман.

2019 йил 10 июль. Синглим Қўқон давлат педагогика институтига боради ва тумонат навбатдан ўтиб, компютерда ўтирган операторга паспортини беради. Бошқаларга бирпасда тўлов учун инвойс чиқариб бераётган оператор бу гал анча уриниб, хатолик юз бераётганини айтади. «Паспорт стол»га учрашиб кўришни маслаҳат беради. Синглим менга қўнғироқ қилиб, бу ҳақда айтгач, ҳайрон бўлдим: нега? Паспорти биометрик, 2013 йили олинган бўлса, нимага хато чиқади? Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги coll-марказига боғландим. Қабулнинг электрон тизими Давлат тест марказига тегишлилигини, уларга боғланишим зарурлиги айтишди. Телефон қилдим, бир неча бор уринишлардан сўнг, гўшак кўтарилди. Улар ҳам ҳайрон: «бўлиши мумкин эмас». Ахборот технологиялари бўйича масъул ходимлар билан гаплашиб, менга ўзлари қўнғироқ қилишларини айтишди. 15-20 дақиқадан сўнг, телефон қилишиб, операторга яна учрашишни, уларга ДТМ телефон рақамлари берилганини, боғланишса, хатоликни бирга ҳал қилишларини айтишди.

Аммо оператор шунчаки инвойс чиқаришини айтиб, ичкарига – қабул комиссияга учрашишни тавсия қилибди. Қабул комиссиясидагилар ҳам бир-икки уринибди, у ерда ҳам хатолик, бундай шахсий идентификацион рақам бўйича маълумот йўқ. Аммо ДТМга телефон қилишдан кескин бўйин товлашади, муаммо уларда эмаслигини айтишади. Бир неча соатдан бери навбатда турган ва тоқати бутунлай тугаган бошқа абитуриетлар, уларнинг яқинлари ҳам кўп вақтни олаётган синглимга нисбатан қатъий норозилик билдиришади.

Бундан сўнг мен яна ДТМга қўнғироқ қилдим, улар вазиятни ўрганиб, ўзлари телефон қилишларини айтишди. Аммо бу гал қўнғироқ қилишмади. Катта эҳтимол билан улар муаммонинг моҳиятини у қадар англай олишмади. Чунки гап нимада эканини бир неча бор қайта-қайта тушунтиришимга тўғри келди. Интернетда тўловни ДТМнинг pay.dtm.uz сайтидан ҳам қилиш мумкинлигини ўқигандим. Ўзим ҳам бир неча бор уриндим, «404. Маълумот хато киритилди» мазмунидаги ёзув чиқди. Чиқмаган жондан умид, дея Миграция ва фуқаролик бош бошқармасига телефон қилдим. Улар охирги 2-3 кун ичида юзга яқин шундай мурожаат бўлганини, бироқ бу муаммони ҳал қилиш уларнинг имкон даражасида эмаслигини айтишди. Туман «паспорт столи»га боришни, Давлат персоналлаштириш марказига ҳам мурожаат қилиб кўришни тавсия қилишди. Давлат персоналлаштириш марказига боғландим. Гўшакни кўтарган аёл бу масалада ахборот бера олмаслиги, уларга бевосита туман паспорт бўлими мурожаат қилиши кераклигини айтди.

Шундан сўнг Учкўприк туман «паспорт столи»га жўнадим. Аксига олиб, ўша куни Фарғонада мажлис экан, ҳамма ёппасига йиғилишга кетибди, постдаги ака: «Эртага эрталаб тўққизга келаверинг», деб маслаҳат берди. Кун ҳам кеч бўлиб қолганини ҳисобга олиб, синглимга уйга қайтишини айтдим. ДТМнинг серверлари юклама кўплигидан қийналаётган бўлса, кечқурун, юк камайганда яна уриниб кўраман, деб ўйладим. Аммо тунда ҳам шу аҳвол: хатолик такрорланаверди. Шунда синаш учун ўзимнинг, яқинларимнинг паспорт маълумотларини киритиб кўрдим: ажабо, ишлади! Исм-шарифлар билан бирга инвойс рақами ҳам чиқиб келди. Демак, муаммо мутлақо паспортда!

2019 йил 11 июль. Синглим укам билан бирга эрталабдан туман паспорт бўлимига йўл олди. Мутахассислар бундай мазмундаги мурожаатлар бўлаётганини, 2013 йилдаги кўп паспортларда шундай муаммо борлигини айтишади. Чунки у пайтлар биометрик паспорт тизими туманда янги йўлга қўйилган, маълумотлар базага тўлиқ киритилмаган бўлиши мумкин. Ягона йўл: паспортни алмаштириш. Аммо янги паспорт тайёр бўлиши учун камида ўн беш кун кетади.

Шундан сўнг Давлат хизматлари агентлигининг туман бўлимига учрашилди. Бўлим мутахассиси ҳам бир неча бор уриниб, натижага эриша олмади. Орада Қўқон давлат педагогика институтининг қабул бўлимига ҳам яна бориб келинди. Натижа эса йўқ.

Паспорт бўлими раҳбарига вазият тушунтирилди, Давлат хизматлари агентлигида ҳам муаммо ҳал бўлмагани айтилди. Паспорт бўлими бошлиғи шахсан ўзи паспорт маълумотларини тизимдан текшириб кўради: эски нобиометрик паспорт бўйича базадан маълумот чиқади, аммо биометрик паспорт бўйича ҳеч қандай маълумот йўқ. Шу ерда бир жиҳатни алоҳида эътироф этиш ўринли: туман паспорт бўлими раҳбари ва Давлат хизматлари агентлиги туман бўлими мутахассисининг фидойиликлари диққатга сазовор. Улар имкон қадар муаммони ҳал қилишга интилишди, хайрихоҳ муносабатда бўлишди. 

Паспорт бўлими раҳбари ДХА туман бўлимига шахсан бирга кириб, жараённи ўз кўзи билан кузатибди. Чунки эски нобиометрик паспорт бўйича базада маълумот кўрингани умид уйғотган эди-да! Балки олдин эски маълумотни ўқитиб олиб, кейин ШИР рақамини киритиш мумкиндир. Афсуски, бу ҳам фойда бермади: ДХА тизимида нобиометрик паспорт бўйича қабул пункти йўқ экан. Шахсий маълумотларни қўлда киритишга эса имкон берилмаган.

Ноилож, янги паспортга ариза берилди. Вақтинчалик паспорт маълумотномаси (9 форма) олинди. Зора, шахсий идентификацион рақам бўйича маълумотлар базага кириб қолса. Аммо бу ҳам ҳозирча иш бергани йўқ. Орадан бир кун ўтиб, pay.dtm.uz да текшириб кўрдим, беҳуда – ҳалиям хатолик чиқяпти.

Шу ўринда мулоҳаза туғилади. Янги тизим бу йил биринчи марта синовдан ўтяпти. Тан олиш керак, қулайлиги зўр. Лекин потенциал муаммоларни ечиш учун нега эшик қолдирилмаган? Нега маълумоти автоматик кўринмаган абитуриентнинг паспорт маълумотларини қўлда киритиш имкони қолдирилмаган?

Тўлов қилмагунча, абитуриент бечора ҳужжат топширолмайди. Тўлов қилай деса, йўл йўқ. Ҳужжат топшириш муддати тугашига эса 3 кун қолди. Агар мутасаддилар айтган гапларга таянсак, бундай муаммога дуч келган камида 100 нафар абитуриент бор. Бундай муаммо бошқа ҳеч кимда йўқ деб ҳам ўйлайлик. Аммо бир нафар бўлса ҳам абитуриентнинг умидлари қабулдаёқ синдирилиши, бошқалар қатори тенг имконият берилмаслиги адолатсизликдир.

Тўғри, у қабул бошланганидаёқ комиссияга учрашганида, муаммо олдинроқ аниқланганида, паспортни янгисига алиштириш, бошқалар қатори осонгина ҳужжат топшириш мумкин бўларди. Лекин бунақа бўлишини ким билибди? Отим ўлишини билганимда, чакса кепакка сотар эдим, дейди-ку эскилар.

Хуллас, икки кунлик сарсонгарчиликлар мутлоқ натижасизлик билан тугади. Хўш, бу каби дарди оғир муаммога учраганлар кимга мурожаат қилсин? Унинг ечимига калит кимда? Ким ёрдам беради? Қабул комиссиялари-ю ДХА марказларига учрашишни қайта тавсия қилишдан наф йўқ. Муаммо улардан ташқарида. Қабул жараёнига бевосита бош-қош бўлган Давлат тест марказидан муаммонинг ижобий ҳал этилишида амалий қадамларни кутамиз.

Орифжон Мадвалиев,
журналист