Ikkinchi jahon urushi insoniyat tarixidagi eng qonli mojaro bo‘lib, 1939-1945-yillarda taxminan 50-85 million odamning hayotiga zomin bo‘lgan. Ikkinchi jahon urushining bugungi hayotimizga ta’sir qilgan 9 ta yo‘lini ko‘rib chiqamiz.

Bizga «Genotsid» so‘zini berdi

Bunga ishonish qiyin, ammo «genotsid» atamasi 1944-yilgacha mavjud bo‘lmagan. Rafayel Lemkin ismli polshalik-nemis advokati ushbu atamani o‘sha yili yunoncha irqiy nasab yoki qabila (geno-irq mansab, side-o‘ldirish) so‘zini lotincha so‘z bilan birlashtirib o‘ylab topgan. 1945-yilda bu so‘z Nyurnbergdagi sud jarayonlarida tavsiflovchi atama sifatida ishlatilgan, ammo faqat 1948-yili genotsid xalqaro miqyosda ushbu jinoyat uchun ishlatilgan so‘zga aylangan.

Lemkin shunday deb yozgan edi: «Umuman aytganda, genotsid millatning zudlik bilan yo‘q qilinishini anglatmaydi, bundan tashqari, barcha millat vakillarini ommaviy ravishda o‘ldirish bilan amalga oshirilgan holatlar bundan mustasno».

Tibbiy axloqni o‘zgartirdi

Nyurnbergdagi sud jarayonlaridan so‘ng, Uchinchi Reyx tomonidan sodir etilgan tibbiy vahshiyliklar fosh bo‘ldi va butun dunyo tibbiyot hamjamiyatini Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining Xelsinki deklaratsiyasini qabul qildi. Deklaratsiya «inson tajribasi va xabardor roziligi uchun axloqiy me’yorlar asosi» deb nomlangan.

Melburn universiteti xodimi Jeyms Bredli ta’kidlaganidek, ishlar darhol yaxshilanmadi, ammo fashistlar tomonidan amalga oshirilgan insoniyatning dahshatli tajribalari haqida bilish olimlarni inson eksperimenti axloqi to‘g‘risida ko‘proq o‘ylashga majbur qildi.

BMT va JSSTning yaratilishiga olib keldi

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Ikkinchi jahon urushining dahshatli oqibatlari va yana bir mojaroning oldini olish uchun 1945-yilda tashkil etilgan. Boshidanoq munozarali tashkilot bo‘lgan BMT, shunga qaramay qurolsizlanishni rag‘batlantirdi, inson huquqlarini himoya qildi, qashshoqlikka qarshi kurashdi va butun dunyoda tinchlikni targ‘ib qilish uchun harakat qildi. Uning barqarorlikka intilishi va global gumanitar sa’y-harakatlar Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotiga ham sabab bo‘ldi. JSST BMTning birinchi yig‘ilishidan kelib chiqqan holda bezgak, sil kasalligi va jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklarga qarshi kurashni dastlabki ustuvor vazifasi sifatida belgilab bergan deklaratsiyasi tufayli tashkil topgan.

Britaniyalik tarixchi Pol Kennedining so‘zlariga ko‘ra, «BMT bizning avlodimizga katta foyda keltirdi va bolalarimiz va nabiralarimiz avlodlariga ham foyda keltiradi».

Bizga dunyodagi birinchi haqiqiy kompyuterni taqdim etdi

Agar siz buni kompyuterda, smartfonda yoki planshetda o‘qiyotgan bo‘lsangiz, demak uni Kolossus avlodida o‘qiysiz. Kolossus Ikkinchi jahon urushi paytida ingliz kod buzuvchilar tomonidan ishlab chiqilgan birinchi dasturlashtiriladigan, elektron, raqamli kompyuter edi. Bu ittifoqchilarga nemislardan juda katta harbiy razvedka ma’lumotlarini yig‘ib olishga imkon berdi va ularning urushdagi g‘alabasiga hissa qo‘shdi.

Radar

Radar texnologiyasi va uning suv osti yo‘nalishidagi SONAR, Ikkinchi jahon urushida olib borilgan keng ko‘lamli tadqiqotlar va ishlanmalardan foyda ko‘rdi.

Radar texnologiyasi tufayli XXI asr odamlari mikroto‘lqinli pechlarning qulayligidan bahramand bo‘lmoqdalar.

«O‘quvchilar millati»ni yaratdi

Amerikalik noshirlar Ikkinchi jahon urushi o‘rtalarida chet eldagi askarlarga «o‘zlarining eng qimmatli unvonlarining 122 951 031 nusxasini» berish orqali «kitobxonlar xalqini» yaratgan. Nashriyotlar qurolli kuchlar bilan bitim tuzdilar va butun dunyo bo‘ylab birliklarga jo‘natish uchun arzon qog‘ozli gazetalarni yaratdilar. Bu beixtiyor «o‘qish lazzatlanishini demokratlashtirgan». O‘sha paytda kitoblar hashamatli buyum edi, ularning narxi o‘rtacha ikki dollardan yoki undan ko‘proq edi.

Sintetik kauchuk

Janubi-Sharqiy Osiyodagi kauchuk plantatsiyalarini egallab olgan Yaponiya Ikkinchi jahon urushi paytida dunyodagi tabiiy kauchuk ta’minotini boshqargan. Natijada, ittifoqchilar jiplar va oyoqlarni yerga tekkizish uchun zarur bo‘lgan gazillion shinalari va etiklari uchun yuqori sifatli sun’iy kauchuk ishlab chiqarishga majbur bo‘lishdi.

Super yelim (kley)

Super yelimning kimyoviy nomi, siyanoakrilat, so‘zlashuv nomi bilan deyarli qiziq emas. Ushbu o‘ta kuchli yopishtiruvchi modda 1942-yili olimlar tomonidan Ikkinchi jahon urushida foydalanish uchun yaratilgan edi.

Yopishqoq tasma (skotch)

Ikkinchi jahon urushi paytida suv o‘tkazmaydigan muhr lentasi sifatida yopishqoq lentani ixtiro qildi. Xususan, hukumat kompaniyadan o‘q-dorilar qutisidagi namlikni saqlaydigan matoga asoslangan lenta yaratishni so‘radi. Ushbu yopishqoq lenta dastlab suvni itarish xususiyati uchun «o‘rdak lentasi» deb nomlangan, ammo keyinchalik bu atama urushdan keyingi qurilish jinniligi paytida havo kanallarida ishlatilganda «yopishqoq lenta» ga aylangan.

Sanjar Mashriqiy tayyorladi.