Joriy yilning iyun oyida Oliy Majlis Qonunchilik palatasi «O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi qonun loyihasini e’lon qildi.

Loyihada asosiy qonunning 64 ta moddasiga 200 dan ortiq o‘zgartishlar kiritish hamda 16 ta normani o‘z ichiga olgan 6 ta yangi modda (prim-moddalar) qo‘shish taklif etildi. Xususan, 1-moddadagi «O‘zbekiston — suveren demokratik respublika» jumlasini «O‘zbekiston — suveren respublika, huquqiy, ijtimoiy, dunyoviy, demokratik davlat», degan jumlaga o‘zgartirish taklif etilgan.

Xo‘sh, O‘zbekiston ijtimoiy davlat qurmoqchi bo‘lsa nimalarga e’tibor qaratishi kerak? Ijtimoiy davlat o‘zi nima, u nimalarda namoyon bo‘ladi? Ijtimoiy davlat qanday vazifalarni bajaradi, uni sotsializmdan farqi bormi? Ushbu savollarga javob olish maqsadida Xabar.uz muxbiri siyosatshunos Kamoliddin Rabbimov va iqtisodchi Abdulla Abduqodirov bilan suhbatlashdi.

– Ijtimoiy davlat o‘zi nima, u nimalarda namoyon bo‘ladi?

Kamoliddin Rabbimov, siyosatshunos:

 – O‘zbekistonda Konstitutsiyaviy islohotlar amalga oshirilmoqda. Konstitutsiyaning birinchi moddasiga «O‘zbekiston — suveren respublika, huquqiy, ijtimoiy, dunyoviy, demokratik davlat», degan tushuncha alohida kiritilyapti. Bu moddada O‘zbekiston ijtimoiy davlat bo‘lishi kerakligi urg‘ulanmoqda. Ijtimoiy davlat nihoyatda katta tushuncha. Bu tushuncha oxirgi ikki asrda G‘arb mamlakatlarida davlatchilikning markaziy xarakteristikasiga aylandi. Ijtimoiy davlatning eng katta qadriyati — bu jamiyatdagi tenglik. Lekin jamiyatdagi tenglikning ta’minlashning vositalari ko‘p. Ya’ni, tenglikni ta’minlash erkinlik orqali bo‘ladimi yoki erkinlikni inkor qilgan holdami? XX asrda g‘oyaviy kurash markazida tenglik turdi. Totalitar Sovet ittifoqidagi markaziy qadriyat tenglik edi. Lekin bu tenglikni ta’minlashda erkinlik mutlaq inkor qilindi. Masalan, Shimoliy Koreya va Kubada eng katta qadriyat — bu tenglik. Agar e’tibor berilsa, G‘arbiy Yevropa davlatlari uchun ham tenglik katta qadriyat. Lekin G‘arbiy Yevropada tenglikni ta’minlashda erkinlik inkor qilinmaydi. Ya’ni, erkinlik orqali tenglik ta’minlanadi.

– Ijtimoiy davlatning sotsializmdan farqi bormi?

– Sotsializm bilan sotsial-demokratiyaning konseptual farqi bor. Sotsializmda tenglikni ta’minlashda erkinlik nazarda tutilmaydi. G‘arbiy Yevropa mamlakatlarida sotsial-demokratiya va ijtimoiy davlat tushunchalari ko‘proq ishlatiladi. Ijtimoiy davlatni ta’minlashda juda ham ko‘p modellar mavjud. Masalan, Daniya, Shvetsiya va Norvegiyada davlat hokimiyati minimum. Ya’ni ijtimoiy davlatda jamiyatga maksimal erkinlik beriladi. Bu davlatlarda faqatgina juda zaif aholi qatlamiga davlat cheklangan holda yordam beradi. Angla-sakson davlatlarida soliqlarni minimum ushlab turish, davlatning bozor iqtisodiyotiga aralashmasligi, imkon qadar bozor erkin bo‘lishi va davlat aparatining kichkina bo‘lishi nazarda tutiladi. Skandinaviya davlatlarida ijtimoiy himoya juda katta. Ya’ni, davlat ijtimoiy himoyaga muhtoj aholi qatlamiga budjetdan katta miqdorda mablag‘ ajratadi. Lekin buning ijrosida nodavlat tashkilotlar ko‘proq rol o‘ynaydi.

Kontinental Yevropada Germaniya va Fransiyada ijtimoiy himoya juda ham kuchli. Davlat qo‘lidan kelganicha katta soliq yig‘adi va uni taqsimlashda davlatni o‘zi ishtirok etadi. Ya’ni, bu davlatlarda ijtimoiy himoyani ta’minlashda davlatni o‘zi bevosita ishtirok etadi. Ko‘ryapmizki, ijtimoiy davlat konsepsiyasi tarixiy shakllangan an’analarga qarab bir-biridan farq qiladi. Islom sivilizatsiyasida ham ijtimoiy himoya nazarda tutilgan, lekin ijtimoiy davlat emas, ijtimoiy jamiyat tushunchasi bor. Masalan, zakot, odamlarning bir-birga yordam berishi, boquvchisini yo‘qotganlarga yordam va qo‘shnichilik an’analari mavjud. Ya’ni, jamiyatning yordamga muhtoj qatlamini jamiyatning o‘zi himoya qilishi nazarda tutilgan. Ijtimoiy himoya va ijtimoiy yordam tushunchalari Islom sivilizatsiyasida judayam kuchli. Jamiyatdagi qashshoqlar va kambag‘allar sinfining kamaytirishda Islomning o‘zini choralari bor.

Qozog‘iston va Rossiya Konstitutsiyasida ijtimoiy davlat tushunchasi bor. Mana endi O‘zbekiston Konstitutsiyasiga ham bu tushuncha kiritilmoqda. Savolingizdan kelib chiqib, hali buni detallarini aniqlashtiramiz.

Abdulla Abduqodirov, iqtisodchi:

– Men ham ikkita jihatga e’tibor bermoqchi edim. Ijtimoiy davlat haqida gapirganimizda ko‘proq Yevropa mamlakatlarini nazarda tutamiz, lekin ular ham bu kunlarga o‘z-o‘zidan kelib qolmagan. Agar tarixga bir nazar tashlasak, XII asrlarga kelib G‘arbiy Yevropada asosan katta-katta shaharlar asosiy rolni o‘ynagan, chunki shaharlarda aholi zichlashgan va aholini harbiy tajovuzdan himoya qilish imkoniyatlari bo‘lgan. Shaharda aholi to‘planganidan keyin, aholida qandaydir umumiylik bo‘lgan. Umumiylikning eng kerakli bo‘lgan sifatlaridan biri — bu ijtimoiy himoya. Buni bir odam o‘zi uchun tashkil qila olmaydi. Ya’ni, demokratiyada birinchi navbatda hamma uchun tegishli bo‘lgan qadriyatlar mavjud bo‘lishi kerak. Misol uchun, birinchi — harbiy tajovuzdan himoya, ikkinchi — barcha uchun yetarli bo‘lgan hayot sharoiti. Shaharda yashovchi har bir insonga va shaharga kirganlarga o‘ziga xos ravishda talablar qo‘yilgan, ya’ni soliqlar undirilgan. Bu asosan Germaniyaning Magdeburg shahrida qo‘llanilgan va bu “Magdeburg huquqi” deb nomlangan. Vaqt o‘tishi bilan bu tushuncha boshqa Yevropa davlatlariga ham tarqalgan. XIX asrga kelib, shahardagi umumiy talablar davlat miqyosiga tarqatilgan.

Rossiyaning iqtisodiy rivojlanish modelidagi eng katta xato — bu Rossiya elitasi o‘zi uchun eng kerakli qadriyatlarni yaratgani, lekin shunday qadriyatlar borki, uni faqat jamiyat uchun yaratganingda senga ham bir qismi tegishi mumkin. Masalan, harbiy tajovuzdan himoya, sog‘liqni saqlash, energetika ta’minoti, oziq-ovqat masalasi. Bularni bir oila yoki ming kishi o‘zi uchun hal qila olmaydi.

Nega bizda 30 yil o‘tganidan keyin ijtimoiy jamiyatga intilish paydo bo‘ldi? 90-yillarda ham, 2000 yillarda ham shu masalalar ko‘tarilgan, biroq bu masala davlat tomonidan inkor qilib kelingan. Chunki davlat suverenitetini saqlab qolish eng katta prioritet bo‘lgan. Biroq shu narsaga ijtimoiy jamiyat qurish orqali erishish mumkinligini hech kim tan olmagan. Endi bu tushunchaga yetib kelindi. Biz avvalo, o‘n yildan keyin, yigirma yildan keyin qanday jamiyat qurishimizni bilishimiz kerak. Bu jamiyatda ijtimoiy qadriyatlar qanday bo‘ladi? Insonning qaysi ehtiyojlari birinchi o‘ringa qo‘yamiz? Oldin shularni aniqlab olib, shunga qarab iqtisodiy va siyosiy siyosatni tuzishimiz kerak. Eng birinchi navbatda, Prezidentimiz aytganidek, o‘rtaga inson qadriyatlarini qo‘yishimiz lozim, ammo shu paytgacha inson qadriyati shunchaki hal bo‘lib ketadigan masaladek ko‘rilgan.

– Ijtimoiy davlatda iqtisodiyot o‘zi qanday yo‘lga qo‘yilishi kerak?

Abdulla Abduqodirov, iqtisodchi:

– Bu yerda velosipedni qaytadan ixtiro qilish kerak emas. Rivojlangan mamlakatlarning tajribasiga qarasak, ular birinchi navbatda ishsizlik darajasi va aholining real daromadiga e’tibor qaratilgan. Bizda bugun demografiya zo‘r o‘sib bormoqda. Buni ortidan ortiqcha ishchi kuchi paydo bo‘lmoqda. Shuning uchun birinchi navbatda, turli ish o‘rinlarni yaratishga yo‘naltirilgan siyosat olib borishimiz kerak. Bilamizki, ish o‘rinlarni yaratishda kichik va o‘rta biznesning o‘rni katta. Demak, kichik va o‘rta biznesga katta e’tibor berish lozim. Bizda esa biroz teskari. Shuning uchun aytmoqchimanki, o‘zidan-o‘zi «ijtimoiy davlat quramiz», degan tushuncha kelib qolmadi. Boshimiz devorga ko‘p marta tekkanidan keyin tushundik. Ijtimoiy davlat qurishning aniq ko‘rsatkichlarini bilib, shunga qarab ish tutsak, ana shunda iqtisodiy siyosatimiz ham, ijtimoiy siyosatimiz ham o‘zgaradi.

Kamoliddin Rabbimov, siyosatshunos:

– Umummilliy farovonlik siyosatini amalga oshirgan bir nechta mamlakatlar bor. Meni nazarimda birinchi o‘rinda Germaniya va undan keyin Skandinaviya davlatlari turadi. Har bir ijtimoiy himoyani yuqori darajaga olib chiqqan davlatlarda sotsial-demokratik partiyalar nihoyatda qudratli. U davlatlarda ikkita katta partiya bor. Bular; markazga yaqin o‘ng partiya (konservatorlar) va so‘l partiya (sotsialistlar). Mana shu davlatlarda soliqning miqdorini biroz pasaytirish yoki ko‘paytirish juda katta siyosiy bahslarga olib keladi. Saylovda markazga asosan uchta yoki to‘rtta masalalar qo‘yiladi. Misol uchun, konservativ partiyalar «Biz soliq miqdorini oshiradigan bo‘lsak, ishlab chiqaruvchi kuchlar soliq to‘laydi va ish yaratish kamayadi» deydi. Sotsialistlar bo‘lsa «Soliq miqdorini oshirish kerak. Yig‘ilgan sog‘liqdan ijtimoiy himoyani kuchaytiramiz» deydi. Hokimiyatga qaysi partiya kelishidan qat’iy nazar o‘zgarishlar juda katta bo‘lmaydi. Ya’ni, bu davlatlar muvozanatni topgan.

Ba’zi taxminlarga ko‘ra, 2050 yilga qadar O‘zbekistonning 70 foiz aholisi ishga layoqatli hisoblanar ekan. Ya’ni, sof o‘sish yiliga 670 mingni tashkil qilmoqda. Bu possovet hududidagi mutlaq rekord. Agar hozir ijtimoiy himoya bo‘lmasa, xuddi Pokiston va Hindistonga o‘xshab qashshoqlik gravitatsiyasidan chiqa olmaydigan aholi qatlami shakllanadi. Undan keyin kech bo‘ladi. An’anaviy qashshoq davlatlar sirasiga kirib qolishimiz mumkin. Bizda hozir resurs bor. Shuning uchun bir tomondan sotsial-demokratik tashkilotlarni jonlantirish kerak. Shu orqali parlamentdagi qonunchilik palatasini ham, senatda ham so‘l qanotni kuchaytirish lozim. Bugun O‘zbekistonda tibbiyot sug‘urtasi yo‘lga qo‘yilmagan. 50-60 yoshli insonlarning o‘limi elementar holatga aylanib qolgan. Agar kambag‘al aholi qatlami himoya qilinmasa, ularning iste’mol darajasi pasayadi. Bu o‘z o‘rnida ishlab chiqaruvchi kuchlarga ta’sir qiladi. O‘zbekistonda boquvchisini yo‘qotgan oilalar bor, bugun ularga yordam berilmasa ular malakali mutaxassis bo‘lolmaydi. 

 Abdulla Abduqodirov, iqtisodchi:

– Kamoliddin aka G‘arbda juda yaxshi muvozanat bor, dedilar. Muvozanat nimadan kelib chiqadi? Chunki doim o‘rtaga soliq masalasi qo‘yiladi. Soliqni ko‘paytirsak davlat bizga nima beradi? Soliqni kamaytirsak jamiyatdan biz nimani kutamiz? U yerda kimdir sotsialist yoki kapitalist emas, ular doim mana shunday masalalarda muzokaralarga keladi.

Men bir narsaga e’tibor qaratmoqchi edim. Bizda davlat xarajatlarini tuzilishi va sarflanishi o‘rtasida juda katta muammo bor. 30 yil davomida sog‘liqni saqlashga ajratilgan xarajatlarning umumiy hajmini ko‘rib chiqsak, tasavvur qilib bo‘lmaydigan mablag‘lar sarflangan, lekin ularning samaradorligini bugun ko‘rib turibmiz. Shu haqda gapiradigan bo‘lsak, muammo nimada? Davlat apparatining eski sovet strukturasida qolib ketganida. Misol uchun, bugungi kunda Moliya vazirligi moliya siyosatini aniqlaydi va shunga qarab davlat budjetining loyihasini tuzadi. Parlament buni belgilab beradi va uni ijrosini ham, nazoratini ham Moliya vazirligi amalga oshiradi. Bu yerda tafovutni ko‘rmayapsizmi? Ya’ni, men o‘zimga o‘zim reja tuzaman, o‘zimni o‘zim tekshiraman, mabodo to‘g‘ri kelmay qolsa, sekin yo‘q bo‘lib qolaman. Shuning uchun bugungi kunda davlat moliyasini nazorat qilish strukturasini butunlay o‘zgartirish vaqti keldi. Buni ko‘rib turibmiz. Har yili statistikada 1-2 trillion so‘m budjetdan kamomad chiqadi. Bu kichkina pul emas. O‘tgan yildagiga qaraganda 20 barobar ko‘p. Balki mablag‘ni bekorga ishlatgandan ko‘ra, 1-2 trillion soliqni kamroq yiqqanimiz ma’qulmi? Bu hali aysbergning uchi, aslida buning tagida katta narsa turibdi. Agar muvozanat o‘rnatmoqchi bo‘lsak, bu institutsional mexanizmiga ham bog‘liq.

– Nega davlat budjetidan maosh oladigan oliy toifali shifokor, o‘qituvchi va bog‘cha tarbiyachisi kam oylik olyapti? Ularni oylik maoshlarini oshirishga davlat budjeti yetmayaptimi yoki boshqa gap bormi?

Abdulla Abduqodirov, iqtisodchi:

– Bu savolga javob beradigan bo‘lsak, hamma narsa davlat prioritetlarini to‘g‘ri tanlashga bog‘liq. Siz aytgan sohalarning barchasi ijtimoiy soha. Ya’ni, bu sohalar kelajak avlodning ilm darajasini, uni tarbiyasini va ruhiy ongini belgilab beradi. Agar bizda faqat milliy gvardiya, mudofaa va ichki ishlarga e’tibor qaratilsa, boshqa siyosatga o‘tib ketamiz. To‘g‘ri bu sohalar ham zarur. Lekin shuni shunday qilish kerakki, qaysidir davrda bir sohaga turtki berish kerak. 3-4 yildan keyin boshqa sohaga e’tibor qaratish lozim. Eng asosiysi, bu ishlar xalq bilan kelishilgan xolda amalga oshirilishi kerak.

– Ijtimoiy davlat yaratishga nimalar to‘sqinlik qilishi mumkin?

Kamoliddin Rabbimov, siyosatshunos:

– O‘zbekiston sharoitida yetishmaydigan institutlar haqida gapirish lozim. Mana bizda 5 ta rasmiy partiya bor, ammo amaliyotda bu partiyalar o‘zining funksiyasini to‘liq bajarmaydi. Butun dunyoda o‘nglar va so‘llarning shakllangan munosabatlari bor. Biroq bizda bularning hech qaysi birini ko‘rmaysiz. Sababi — O‘zbekistonda siyosiy partiya instituti 30 yil ichidan shakllanmadi. Agar partiyalarning tafakkurini o‘zgartirmasak, hokimiyat markazlashib qolaveradi.

Abdulla Abduqodirov iqtisodchi:

– Rossiyada Putin hokimiyatga kelganidan keyin, 22 yil davomida markazlashtirilgan davlat hokimiyatini tuzishga qaratilgan ishlar olib borildi. Rossiya misolida ko‘rishimiz mumkinki, davlat vertikali nimalarga olib kelayotganini.

Kamoliddin Rabbimov, siyosatshunos:

– Boris Yelsin davrida gubernatorlar saylanar va davlat dumasi ancha erkin bo‘lgan. Ya’ni, demokratik jarayonlar bor edi.

Abdulla Abduqodirov, iqtisodchi:

– Lekin mana markazlashtirilgan davlatning oqibatlarini ko‘ryapsizmi? Buni aniq aytishimiz mumkinki, markazlashgan hokimiyat Rossiyani inqirozga olib kelmoqda. Shuning uchun siyosatchilar, iqtisodchilar bir joyda o‘tirib, davlatni oldiga qo‘ygan maqsadlariga qarab kelishishi kerak.

Kamoliddin Rabbimov, siyosatshunos:

– Abdulla akaning fikrlarini davom ettirgan holda aytamanki, bizda sotsial tafakkurdagi siyosiy partiyalar shakllanishi lozim. Buning uchun siyosiy plyuralizm kerak. Erkin saylovda ishtirok etadigan ijtimoiy siyosiy kuchlar shakllanganidan so‘ng, ular kun tartibiga o‘zlarining savollarini qo‘yishi lozim. Har bir davlatning resursi cheklangan bo‘ladi. Abdulla aka aytganidek, prioritet masalasini ko‘rib chiqish zarur. Ya’ni, birinchi, ikkinchi va uchinchi o‘rinda qaysi sektorga e’tibor qaratish kerak. Bu yerda ham katta diskussiyalar bo‘ladi. Masalan, Rossiyada onalik kapitali bor. U 10 yilda bir marta beriladi. G‘arbiy Yevropada esa ijtimoiy himoya har oyda shaxslarning hisob raqamiga tushib turadi. U yerda davlatning ijtimoiy himoyasi juda ham salmoqli. Agar shu ijtimoiy himoya bo‘lmasa, 10-20 yilda bu davlatlarda ijtimoiy portlash sodir bo‘ladi. O‘zbekistonda qo‘ng‘iroqlar chalindi. Ikki oy oldin bo‘lgan Qoraqalpog‘iston voqealari bunga misol. Prezident bunga chora sifatida Qoraqalpog‘istonda ijtimoiy himoyani kuchaytirdi, biroq butun O‘zbekistonda umum milliy tarzda ijtimoiy himoya kuchli bo‘lishi kerak.

Abdulla Abduqodirov, iqtisodchi:

– Kamoliddin aka, shu yerda bir narsaga e’tiboringizni qarataman. Bugungi kunda iqtisodiy siyosatimizning markazida inflyasiyani jilovlash masalasi turibdi. Qoraqalpog‘istonda muammo chiqqanida Prezidentimiz butun dunyo tajribasida qo‘llanilgan iqtisodiy tajribani qo‘lladilar. Ya’ni, umumiy talabni kengaytirish uchun iqtisodga katta pul tashlandi. Prezidentimiz juda to‘g‘ri qildilar. Qoraqalpog‘istonga borib, inflyasiyani jilovlashmiz kerak, demadilar. Ya’ni markaziy iqtisodiy siyosat bilan amalda bo‘layotgan o‘zgarishlar o‘rtasida nomutanosiblik bor. Biz katta konferensiyalarda bitta gapni gapiryapmiz, ammo aslida qilayotgan iqtisodiy siyosatimiz orasida ikkilanish bor. Agar bizda qilinayotgan iqtisodiy islohotlarni qarasangiz, bir-birining o‘rtasida ziddiyat mavjud. Ya’ni, iqtisodiy va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi bitta siyosat bilan chiqmoqda, markaziy bank boshqa siyosat bilan chiqyapti. Bularning o‘rtasida kelishuvchilik bor. Men o‘ylashimcha, prezident qoshida iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish kengashi tuzilishining davri keldi.

Iqtisodiy rivojlantirishda prioritetlarning noto‘g‘ri qo‘yilishi yoki muddatidan ilgari qo‘yilishi katta xato. Misol uchun, inflyasiyani jilovlashga hali erta edi, chunki bizda hali iqtisodiy drayverlar yuzaga kelgani yo‘q. Ularga aralashmasa ham o‘zini-o‘zini ta’minlash darajasiga kelmagan. Bizda hali lokomotivlar yo‘q. Butun jamiyatda bir-birini kompensator ushlab turadigan mexanizmlar bo‘lishi kerak, lekin biz hali o‘smagan daraxtning shoxlarini shibbalashga harakat qilyapmiz. Bundan tashqari, davlat mablag‘larini to‘g‘ri taqsimlash va uni ustidan nazorat o‘rnatish tizimini butunlay o‘zgartirish zarur. Chunki davlat yalpi ichki mahsulotning 40 foizini qayta taqsimlayapti. Bu kichkina ko‘rsatkich emas.

– Agar O‘zbekiston ijtimoiy davlat qurmoqchi bo‘lsa, ishni nimadan boshlashi kerak?

Kamoliddin Rabbimov, siyosatshunos:

 – Men shu fikrdamanki, O‘zbekistonda sotsial-demokratik partiyalarga erkinlik berish kerak. Biz shunday davrda yashadikki, siyosiy plyuralizm davlatga tahdid sifatida ko‘rildi. Endi bosqichma-bosqich nomarkazlashuvga o‘tishdan boshqa choramiz yo‘q. 1991 yilda aholimiz taxminan 20 million edi, bugun 36 millionga yaqinlashdik. Yangi avlod yetishib kelmoqda. O‘zbekistondagi siyosiy tizimni soddalashtirish emas, murakkablashtirish davri keldi, Soddalashtirilgan tizim kun kelib o‘zining noqisliklarini ko‘rsatadi, ko‘rsatmoqda ham. Buni rahbariyat ham yaxshi tushunadi. Lekin qanday qilib boshqa tizimga o‘tamiz, deganda ularda tayyor javob bo‘lmasligi mumkin. Misol uchun, Qonunchilik palatasida atigi 150 ta o‘rin mavjud. Aholisi 36 million bo‘lgan O‘zbekistonga bu yetmaydi. Ya’ni, 36 millionni parlament o‘zida ifoda etishi uchun deputatlar soni kamida 400-500 nafar bo‘lishi lozim. Shunga yarasha 10 ga yaqin siyosiy partiyalar bo‘lishi kerak. Ana shunda siyosiy partiyalar g‘oyalarni ishlab chiqaruvchi katta bir generatorga aylanadi. Unda ham siyosiy erkinlik va raqobat bo‘lsa.

Abdulla Abduqodirov, iqtisodchi:

– Bu sharoitda Senatni shakllantirishda ham boshqacha munosabat bo‘lishi kerak. Senat faqat markaziy hokimiyat aytgan narsani qilishi kerak emas.

Kamoliddin Rabbimov, siyosatshunos:

– Xuddi shunday, Senatga qonunchilik tashabbusini berish lozim. Bugun ularda qonunchilik tashabbusi ham yo‘q. Ularda faqat qonunchilik palatasidan kelayotgan qonunlarga yo‘q deyish huquqi bor, xolos. Buning ustiga, 100 ta senatordan 16 tasi prezident tomonidan tayinlanadi. Bu ham yetmaganidek, ijro hokimlarining yarmi Senatga kelib o‘tiradi. Mana shunday ma’muriy siyosiy islohotlar kerak va bizga kuchli so‘l partiyalar zarur. So‘l partiyalardan qo‘rqish kerak emas. Agar O‘zbekistonga bugun siyosiy erkinlik berilsa, normal siyosiy partiyalar 5-10 yildan keyin shakllanishi mumkin. Chunki bu partiyalarning jamiyatda bazasi yo‘q.

Abdulla Abduqodirov, iqtisodchi:

– Kamollidin aka siyosiy tomonlarini tushuntirib berdilar, men iqtisodiy tomonlarini tushuntirib o‘taman. Bugungi kunda Moliya vazirligi, Davlat soliq qo‘mitasi, Iqtisodiy rivojlanish va kambag‘allikka qarshi kurashish vazirligi qoshida bir qancha iqtisodiy-siyosiy ilmiy tadqiqot markazlari mavjud. Bularning hammasini vazirlikning qo‘l ostidan chiqarish kerak. Ular davlat budjetidan mablag‘ olib, mustaqil faoliyat olib boruvchi institutlar bo‘lishi lozim. Sababi – ularda Janubiy Koreya, Angliya, AQSh kabi joylarda o‘qib kelgan zo‘r-zo‘r olimlar bor. Ularning fikrni juda ham teran. Ularni sekin-sekin mustaqil qilib, ijtimoiy sohalarda ishlatib ko‘rish kerak. Olimlarimizning eng katta kamchiligi bitta nazariyaga yopishib olgan. Bu olimlarning bilimi zo‘r, ularni vazirlik qo‘l ostidan chiqarish lozim. Ular faqat vazirlik og‘ziga qarab qolishi kerak emas. Ya’ni, biz mamlakatdagi bilim salohiyatni ishga solishimiz zarur. Bundan tashqari, ommaviy axborot vositalariga bevosita erkinlik berish kerak. Bu haqda prezidentimiz ko‘p gapirganlar. Davlat hokimiyatini har qanday vakili jamiyat oldida hisobot berishi kerak.

– Ijtimoiy davlat qurishga harakatlar boshlanganmi?

 Kamoliddin Rabbimov, siyosatshunos:

– Konstitutsiyaga ijtimoiy davlat tushunchasining kiritilishining o‘zi ijobiy holat, ya’ni davlat tushunyaptiki, bundan buyog‘iga insonlardan informatsiyani cheklash imkonsiz. Bundan keyin ijtimoiy kayfiyatni manipulyasiya qilishning imkoni yo‘q. Insonlar istasa o‘zlari istagan ma’lumotni ola oladi. O‘zbekiston katta-katta investitsiya istaydi. Buning uchun dunyoga integratsiya qilishga majbur. O‘zbekiston siyosiy tizimi ijtimoiy kayfiyatni prognoz qilish va uni mo‘’tadillashtirish borasida shoshilishi kerak, vaqt kam qolyapti. Meni nazarimda, davlat buni anglayapti. Qoraqalpog‘istondagi voqealar, Prezident administratsiyasidagi o‘zgarishlar va keyingi qadamlar shularni tasdiqlaydi. Biroq davlatning qilayotgan islohotlari jamiyatning ehtiyojlariga yetarli emas.

Abdulla Abduqodirov, iqtisodchi:

– Davlat boshqarish apparati bir kamchilikni aniqlab, uni tuzatgunicha bo‘lgan vaqtda inersiya bor. Xuddi shunday jamiyatda ham inersiya bor. Ya’ni, inersiya ham, kurash ham bor. Har bir inson o‘zining darajasida kurash olib borishi kerak. «Olma pish og‘zimga tush», deb o‘tiradigan davrlar o‘tib ketdi.

Sardor Ali suhbatlashdi