«Sen kuchlisan» markazimizga tashrif buyurgan onalar bilan suhbatlashganimda aksariyati oiladagi nosog‘lom muhit haqida gapirishadi. Er-xotin, qaynona-kelin, ovsinlar o‘rtasidagi mojarolardan tashqari, moliyaviy beqarorlik, ota yoki onaning boladan uzoqdaligi va boshqa sabablarni tahlil qilib, saratonning paydo bo‘lish sabablarini tushunaman. Bemor bolalarning ruhiy dunyosiga tashrif esa eng so‘ngi taxminlarimni ham tasdiqlaydi.

16 yoshli A:

«Uyda hech qachon xotirjamlik bo‘lmagan. Dadam ichib doim janjal chiqarardi. Kasal bo‘lib qolganimdan so‘ng esa badtar avjiga chiqdi. «To‘yib ketdim. Topganim dori-darmoningga ketyapdi...» deb ta’na qiladi. Onam bechora qiynalib ketdi...

16 yoshli S:

«Ba’zan shu odam o‘zimning dadammikan deb shubhalanib qolaman. Esimni taniganimdan buyon uyimizda biror kun tinchlik bo‘lganini eslay olmayman. Onam bir og‘iz gapirmasa ham sababsiz janjal chiqaraveradilar. Men kuchli va irodali qizman. Agar dadam bunaqa bo‘lmaganida allaqachon saratonni yenggan bo‘lardim...»

14 yoshli U:

«Meni buvim uch yoshimda onamdan olib qo‘ygan. Bobom vaqtli vafot etgan ekanlar. «Shu bolang menga sherik bo‘ladi», deb onamning bag‘ridan yulib xonasiga olib kirib ketgan o‘sha mash’um kun kechagidek yodimda. Qo‘l cho‘zib izillab yig‘lab yuborgan onamning tanish hididan ayrilish oson bo‘lmagan. Lekin meni hech kim eshitmagan. Bir hovlida yashab, onaning bag‘rida yotmaslik nima ekanini bilasizmi? Uch yoshli go‘dakka bundan og‘ir zarba bo‘lmasa kerak. Shundan so‘ng onam jizzaki, qo‘pol, shartaki bo‘lib qolgan. Buvim esa onamdan xafa bo‘lib, uni har kecha menga yomonlab yotardi. Asta-sekin mehribon onam haqidagi mehrim, hissiyotlarim nafratga aylanib qalbim qoraya boshladi.... Keyin kasal bo‘lib qoldim. Mana besh yildan beri betobman. Jarrohlik amaliyoti, ximiya, nur terapiyalarini oldim. Kasalxonalarda ham buvim olib yotadi. Kimdir «onasi qani? Nega bolani o‘zi olib yotmaydi», deb so‘rasa, buvim onamni obdon yomonlaydilar. Go‘yo men kardek bamaylaxotir gapiradilar. Dunyodagi eng mehribon buvidek tutadilar o‘zlarini, lekin men baribir onamni deyman. Agar vaqtni ortga qaytarishning iloji bo‘lganida meni onamning bag‘ridan yulib olingan o‘sha kunni hayotimdan yulib tashlagan bo‘lardim. Onamning bo‘yniga chirmashib, hech qachon undan uzilmasdim... Menga qimmat va og‘ir muolajalar qilishadi. Aslida eng yaxshi davo – meni onamga qaytarish ekanini hatto kasalxona psixologi ham bilmaydi...»

6 yoshli K:

«Biz kattakon hovlida yashaymiz. Uyimizda amakim xo‘jayin. Hamma undan qo‘rqadi. O‘z bolalari ham. Shunaqa qo‘rqardikki, amakimni ko‘rsam ishtonimni ho‘llab qo‘yadigan bo‘lganman. Chunki arzimagan narsalarga urush chiqaradi. Hovliga o‘rtoqlarimiz o‘ynagani kirsa ham...

Dadam amakimdan shunchalik qo‘rqadiki, hatto menga bitta moshinacha ham olib bermagan... Kasal bo‘lib qolganimda hamma ko‘rgani keldi. Amakim ham. Uni ko‘rib qo‘rqqanimdan yana…»

10 yoshli A:

«Dadamni o‘n martacha ko‘rganman xolos. U Rossiyada ishlaydi. Onam: «Dadang to‘yimizdan keyinoq ishlagani ketgan» derdi. Uyimiz rosa chiroyli edi. Buvim «uni dadang yuborgan pullarga solganmiz», deb maqtanadi. Dadam yilda bir marta kelib, bir oy turmasdan ketib qolardi. Chunki bobom, «bor ishla o‘g‘lim. Ukangni uylantirib, singlingni chiqarvolaylik. To‘y qilish osonmi?» derdi. Amakim uylanib, ammam uzatildi. Biroq xaliyam dadam Rossiyada. Chunki endi u menga qimmat dorilar uchun pul jo‘natyapdi. Men dadamni sog‘inaverib kasal bo‘lganman. Afsus, buni o‘zimdan tashqari hech kim bilmaydi....»

2 yoshli Ya: (Onasining tilidan )

«Qizimda rak nimadan boshlanganini bilaman. O‘sha kuni uni cho‘miltirib, beshikka bog‘lab alla aytayotgan edim. Shu vaqt nimadandir tajang va shirakayf kelgan erim ustimga stolni otib yuborgan. Stol qarsillab beshikka urilgan. Qizimning ko‘zchalari katta-katta ochilgancha qotib qolgandi...

Uyda o‘nta mol bor. Lekin qaynotam birortasini sotib davolanish uchun bermadi. Odamlar xayriya qiladi. Tilan, yalin, so‘ra deydi. Mollar qaynimga uy qurish uchun kerak ekan....»

17 yoshli M:

«Mening jussam 8 yoshli qizchalarniki kabi. Kasallik tufayli o‘smay qolganman. O‘n yildan beri tinmay ichim ketadi. Bir buyragim qurigan. Dadam onamga «Bachang (bolang) ham, o‘zing ham kerak emassan» debdilar. Koshki shu gaplarni eshitmasaydim...»

9 yoshli D:

«Onam judayam urushqoq. Siz uning muloyim gapirishiga ishonmang. Boshqa gapira olmayman…»

Bu hikoyalarning saratonga qanday aloqasi bor, dersiz? Oiladagi stress, qo‘rquv, depressiyaning fiziologik ta’siri juda katta afsuski. Stress – organizmning xavfga javob reaksiyasi bo‘lib, uning ta’siri bir necha asosiy tizimlarga tarqaladi:

Neyroendokrin tizim: Stress vaqtida kortizol va adrenalin gormonlari ishlab chiqariladi, bu esa bolalardagi immun tizimini susaytiradi.

Keling, xalqona tushuntira qolay.

Tasavvur qiling, immun tizim – tananing himoya devori, kasalliklar esa – unga hujum qiluvchi ichki va tashqi dushmanlardir. Uzoq davom etgan stresslar himoya devorini zaiflashtiradi. Tashqi va ichki dushmanlarga nisbatan qarshi himoya mexanizmlar susaygach istagan dard bemalol hujum qilishi mumkin. Oddiy grippdan tortib, saratongacha!

DNK va hujayralar mutatsiyasi: Xronik stress hujayralarda oksidlanish stressini keltirib chiqaradi, bu esa xavfli o‘smalarga sabab bo‘ladi.

Oiladagi ota-onalar o‘rtasidagi mojarolar, moliyaviy qiyinchiliklar, ota-onalarning depressiyasi yoki ruhiy kasalliklari, bolaning og‘ir kasallikka chalinishi – kimlargadir arzimas tuyuladigan oilaviy nizolar, mojarolar bir emas, bir nechta murg‘ak qalblarning sinishi emasmi?

Saraton aynan shu singan bolalarga hujum qiladi.

Chunki ularni yengish osonda!

Aroqqa mukkasidan ketgan, xotinini kaltaklaydigan ota mo‘ltirab, titrab turgan o‘g‘il qizini ko‘rmaydi.

Shallaqi ayol o‘g‘il-qizining yuragida to‘planayotgan nafrat saraton hujayrasini o‘stirayotganin tushunmaydi.

Mardikor ota-onalar mavzusi alohida fojea.

Otalar hech kimga keragi yo‘q, millatni sindirayotgan to‘ylarni deb oilasidan uzoqda. Yillab qarz uzishadi...

Ajrashib uy-joysiz qolgan ayollar «bolamga bitta boshpana tiklay» deb chetda. Biroq ham ota, ham onadan ajralgan bolaning qalbi bilan hech kimning ishi yo‘q.

Zolim amaki, xudbin buvi tufayli bugun bolajonning tanasiga saraton zarpechakdek yopishgan. Bag‘ritosh bobo o‘nta moldan bittasini nevarasini davolatish uchun sotmaydi.

Men hammaga baravar loy chaplash fikridan yiroqman.

Biroq,aksariyat hayotiy fojealar sababchilari oramizdaku!

Agar o‘zimizni isloh qilmasak,saraton bolalarimizga hujum qilaveradi, o‘ldiraverdi.

Alla eshitib yotgan bola ustiga otilgan va qarsillab singan stolning zarbasini baqrayib qotib qolgan murg‘ak bolakaygina emas, butun jamiyat eshitsagina saratonni to‘xtata olamiz.

Saratonnigina emas, ko‘p kasalliklarning oldini olishimiz mumkin!

Yana bir ota aroq idishini onaga otgan. Er-xotin orasida turgan bola o‘ziga o‘qday uchib kelayotgan shishaga chap berganu oqqonga chap berolmagan.

Qo‘rquv va depressiya fiziologiyasi o‘rtasida qanday aloqa bor?

Qo‘rquv – miyadagi bodomchasimon tana va gipotalamus orqali boshqariladi. Uzoq davom etgan qo‘rquv nerv tizimi va stress gormonlarining doimiy ishlab chiqarilishiga olib keladi.

Depressiya – serotonin va dofamin kamayishi bilan bog‘liq. Bu gormonlar kamayishi immun tizimining zaiflashuviga va hujayralar mutatsiyasini kuchaytirishi mumkin.

Epigenetik o‘zgarishlar: Stress va depressiya DNK zanjiriga ham ta’sir qilishi mumkin, bu esa xavfli o‘smalar paydo bo‘lish ehtimolini oshiradi....

Nima qilish kerak, qanday choralar ko‘rish mumkin?

Eng avvalo, oilangizda sog‘lom psixologik muhit yarating. Bu nafaqat bolangiz, balki o‘zingizning ham immun tizimingizni sog‘lomlashtirishga yordam beradi.

Agar sog‘lom farzand kerak bo‘lsa, o‘z ruhiy holatingizni nazoratga oling!

Hatto bolangizda saratonning to‘rtinchi bosqichi bo‘lsa ham!

Faqat oiladagi ruhiy muvozanatgina bolaning kasallikka qarshi kurashish qobiliyatini oshiradi.

 Muazzam Ibrohimova,

bolalar shifokori, volontyor