Afrikalik gigant kalamushlar yoqimli ko‘rinmasligi mumkin, ammo ularning ajoyib hid sezish qobiliyatini inkor etish qiyin. Bu kemiruvchilar qutqaruv ishlaridan to jinoyatlarni aniqlashgacha bo‘lgan turli sohalarda insonlarga yordam bermoqda.

Tanzaniyadagi APOPO notijorat tashkiloti «HeroRATs» deb nomlangan ushbu kalamushlarni zamonaviy texnologiyalar bilan birgalikda qo‘llashda katta yutuqlarga erishmoqda. Ular vayronalar ostida odamlarni qidirish, mina maydonlarini aniqlash va hatto sil kasalligini tashxislashda yordam beradi. Endilikda, APOPO gigant kalamushlarni yovvoyi tabiat mahsulotlarining noqonuniy savdosini aniqlashga ham o‘rgatmoqda.

Yovvoyi tabiat savdosining global tahdidi

Yovvoyi tabiat mahsulotlarining noqonuniy savdosi yiliga 23 milliard dollarga baholanib, dunyodagi to‘rtinchi yirik noqonuniy aylanma hisoblanadi. U nafaqat tabiiy muhitga, balki insonlar salomatligiga ham jiddiy xavf tug‘diradi. Kontrabandachilar ko‘pincha fil suyaklari, karkidon shoxlari yoki qimmatbaho daraxtlar kabi mahsulotlarni yashirish uchun turli usullardan foydalanadi. Masalan, fil suyaklari yog‘ochga o‘xshatib bo‘yalishi yoki shokolad bilan qoplanishi mumkin.

Kalamushlarning roli

Bu yerda kalamushlar o‘zlarining o‘tkir hid sezish qobiliyati bilan maydonga tushadi. Frontiers in Conservation Science jurnalida chop etilgan tadqiqotlarga ko‘ra, gigant kalamushlar fil suyaklari, karkidon shoxlari va qimmatbaho daraxtlarni aniqlash uchun muvaffaqiyatli o‘rgatilgan. Ular itlarga nisbatan arzonroq, parvarishi oson va tor joylarda ham samarali ishlaydi.

APOPO tadqiqotchilaridan doktor Izzi Shottning ta’kidlashicha, kalamushlardan itlarga qo‘shimcha kuch sifatida foydalanish mumkin. Ularning kichik o‘lchamlari va chaqqonligi mahkam o‘ralgan yuk konteynerlarida ham ishlashga imkon beradi.

Qo‘llash tajribasi va istiqbol

APOPO o‘tgan yili Tanzaniyaning Dar-es-Salaam portidagi tajribaviy sinovlarda kalamushlar yordamida kontrabanda tovarlarning 83% dan ortig‘ini aniqladi. Hatto mahsulotlar maxsus hid niqoblash vositalari bilan yashirilgan bo‘lsa ham, ular samarali ishladi. Kalamushlar mahsulotlarni topganda, ular bo‘yinbog‘idagi qo‘ng‘iroqni bosish orqali nishona beradi.

Yovvoyi tabiatning noqonuniy savdosi nafaqat hayvonlar va o‘simliklarga, balki butun ekotizimga ham xavf soladi. Bundan tashqari, bu savdo Ebola, maymunchechak va SARS kabi zoonotik kasalliklarning tarqalishiga sabab bo‘lishi mumkin.

Hozirda tadqiqot dastlabki bosqichda bo‘lsa-da, APOPO gigant kalamushlarning global muammolarni hal qilishdagi rolini kengaytirishga umid qilmoqda. Tanzaniyadagi kelgusi sinovlardan so‘ng, ushbu loyiha boshqa mintaqalarga ham tatbiq etilishi mumkin.