Amerika Qo‘shma Shtatlari fuqarosi, tarjimon Kristofer Fort o‘zbekning jasoratli shoiri va yozuvchisi Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Cho‘lponning «Kecha va kunduz» («Night and Day») asarini ingliz tiliga tarjima qildi!

Shu xabarning o‘ziyoq millatimizga bo‘lgan hurmatni ifodalab turibdi. Ham bu tarjima shoirning 120 yillik yubileyiga munosib tuhfadir. Ayniqsa, Cho‘lponga O‘zbekistonda Prezident darajasida e’tibor berilayotgan bir paytda mazkur yangilik yuraklarni iftixorga to‘ldiradi. Xususan, kechagina davlat rahbari Olmazor tumanidagi Qichqiriq kanali bo‘yida barpo etilayotgan madaniyat va istirohat bog‘ida bolalar va sport maydonchalari, zamonaviy attraksionlar tashkil etilishi, Abdulla Qodiriy va Cho‘lpon nomidagi kutubxonalar, Nuroniylar maskani qurilishi, Qodiriy va Cho‘lpon ijodini yoshlarga chuqurroq o‘rgatish zarurligini alohida ta’kidlagan edi.

Kristofer Fort bilan bog‘lanib, nega aynan Cho‘lpon ijodiga qo‘l urganini so‘radim. Uning aytishicha, shoir ijodi, o‘sha davr ruhi va nafasi amerikalik do‘stimizni qiziqtirib qolgan. Albatta, AQShdek katta davlatda Cho‘lponni ko‘pchilik tanimasligi turgan gap. Nashriyot yo bosmaxonalar ham uning asarini chop etish uchun navbat kutib turmayapti. Tarjimonning bildirishicha, u mazkur romanning ingliz tilidagi tarjimasini o‘z hisobidan chop ettirmoqda.

Amerikalik ijodkorlarning aksariyati, ko‘pchilikka ma’lumki, vijdonli bo‘ladi. Ularning mualliflik huquqiga qat’iy amal qilishini alohida e’tirof etish kerak. Kristofer Fort ushbu tarjimani yakunlagach, O‘zbekistonga kelgan va cho‘lponshunos professor Naim Karimovga uchrashgan. Uning yagona maqsadi Cho‘lponning jiyani Hotamhoji Mirzaxo‘jayev (o‘sha paytda «Cho‘lpon» jamg‘armasi raisi bo‘lgan) nomidan tarjima matni uchun rozilik olish edi. Naim Karimov yordami bilan Cho‘lpon haqida «Tegirmon» nomli tarixiy roman yozgan Nabi Jaloliddin ushbu masala yuzasidan Hotamhoji Mirzaxo‘jayev uyiga borgan. O‘sha paytda Cho‘lponning jiyani betob edi, lekin shunga qaramay, tarjima matni uchun qarshi emasligini bildirib, hujjatga rozilik bergan. Rahmatlining yana bir savobli ishlaridan bu! Oxirati obod bo‘lsin!

Oradan bir oz vaqt o‘tdi. Tarjima ham tayyor bo‘ldi. Endi navbat Cho‘lponning suratiga keldi. Kristofer Fort «Vikipediya»dan olingan Cho‘lponning fotosurati uchun ham mualliflik roziligini so‘rab menga murojaat qildi. Tabiiyki, ayrimlar uchun bu kulgili tuyular, axir internet to‘la shu rasm-ku. Lekin Fort ba’zi o‘zbeklarni ham o‘zidek ko‘rdi: vijdonli, ziyoli va haqiqatparvar.

Ushbu masala yuzasidan Andijon shahridagi «Cho‘lpon» jamg‘armasining hozirgi vaqtinchalik direktori (Murod Qodirov)ni topdim va vaziyatni tushuntirdim. Shunchaki suratdan foydalanishga qarshi emasman, degan gap kerak edi. Chunki Cho‘lponning asari bir amerikalikning shaxsiy tashabbusi bilan ingliz tiliga tarjima qilinib, AQShda chop etilayotganining o‘zi katta yutuq edi. Lekin...

Birinchi hayrat! Murod Qodirov avvaliga tushunmagandek bo‘ldi, o‘zini paysalga soldi, go‘yo bunaqa xalqaro hujjatlar bilan sal o‘ylab ish qilish kerak ekan. Shuning uchun rasmiy xat bilan chiqishni so‘radi.

Indamadim. Fortga shu hujjatni yuborishini aytdim. 2018-yil 27-yanvar kuni AQShdan kelgan ikki tildagi (ingliz va rus) so‘rovnomani «Cho‘lpon» jamg‘armasining vaqtinchalik direktoriga yubordim.

Ikkinchi hayrat! Ancha vaqt o‘tdi. Orada deyarli har kuni so‘rab turdim: nima bo‘ldi, hal qilyapsizlarmi? U yerda ism-sharif, tashkilot nomi va imzo kerak edi, xolos. Qo‘ng‘iroq qildim va asl maqsadini tushunganday bo‘ldim. Direktor hujjatga qo‘shib, o‘z takliflarini ham yozmoqchi ekanini aytib qoldi (hujjat ostida shunday joyi bor edi). Nima ekan u deb qiziqdim: birinchisi, chop etilayotgan kitobdan kamida 300 dona jamg‘armaga yuborish (ingliz tilini o‘rganayotgan o‘quvchilarga tarqatish maqsadida). Ikkinchisi esa «Cho‘lpon» fondini moddiy tomondan qo‘llab-quvvatlash — bu taklifini jamg‘arma hozirgi kunda ancha qashshoqlashib qolgani, hukumatdan yordam berilmayotgani bilan izohladi.

Mana, bizning asl basharamiz. Amerika desa, darrov jaraq-jaraq dollarlar xayolimizga keladi-da. Yana qaytaraman, Fort ushbu tarjimani o‘z hisobidan va tashabbusi bilan nashr qilmoqchi. O‘zbekistondan birov buyurtma bermagan yoki AQShda noshirlar navbat bilan kutayotgani yo‘q. Hali u 300 dona chiqadimi, bu ham bir savol.

Cho‘lponning hayoti qiziq o‘tgan ekan («Tegirmon» romanidan bilaman). Juda ko‘p to‘siqlarga uchragan. Hatto otuvga hukm qilinganda ham boshiga tiralgan to‘pponcha otmay qolgan, uni boshqacha, vahshiylarcha o‘ldirishgan. Uning asarlariga bo‘lgan taqiqlar haqida-ku avvalgi maqolada to‘xtalib o‘tilgan.

Uchinchi hayrat! Cho‘lponning asarlariga to‘sqinlik qilish holatlari hozir ham kuzatilayotganini yuqoridagi manzara isbotlab turibdi. Bo‘lmasa, Murod Qodirov kim? Cho‘lponning jiyani indamasdan (ko‘pni ko‘rgan va ziyoli ekani shundan ma’lum) rozilik bergan bir mahalda bu yangi direktor aslida shoirga yetti yot begona emasmi?

Ushbu masalaga oydinlik kiritish maqsadida Murod Qodirov bilan bog‘landik. Taassufki, avvaliga u vaqtinchalik direktor ekanidan tondi (negadir). Holbuki, undan yuqorida yana kimdir borligini ham inkor etdi. Aytishicha, direktor vafot etgan (Cho‘lponning jiyanini nazarda tutdi). Xullas, muxbirimiz nima uchun bitta fotosuratga rozilik berish buncha cho‘zilganini so‘radi. Ushbu savolni bir necha marta, har xil talqinda so‘rab ko‘rdi. Lekin javob bitta bo‘ldi: jamg‘armamiz ustavida ruxsatnoma berish degan joyi yo‘q!

300 dona kitob va moddiy rag‘batlantirish so‘ragani haqidagi savolimizga javob berishni istamadi yoki gapni kitob o‘zi 100 nusxada chiqishiga taqayverdi. Qolaversa, muxbirning savollarini provоkatsion deb atab, bu masala yuzasidan Andijonga kelib suhbatlashish kerakligini ta’kidladi. Qiziq, Cho‘lponning surati Cho‘lponning inglizcha kitobida chop etilishini hurmat bilan so‘ragan muallifning ishi paysalga solinayotganiga aniqlik kiritiladigan oddiy savollarga javob olish uchun ataylab dovon oshish shartmi, tashkilotlarning ochiqligi qayoqda qoldi?

Kristofer Fortga shuni tushuntirdim, nashriyotga topshiraverishini, ayni paytda Cho‘lponning qarindoshlari yo‘qligi bois surat manbasi «Vikipediya» bo‘lishini aytdim.

«Cho‘lpon» jamg‘armasiga kelgusidagi ulkan rejalari va maqsadlariga yetishishda omad tilayman. Bunday fond borligini juda ko‘pchilik bilmasdi, endi hamma xabardor bo‘ladi.