«Хориждаги ватандошлар» лойиҳасининг навбатдаги қаҳрамони Словениянинг Приморска университети докторанти Жамол Маттиев бўлди.

У билан суҳбатимиз Словениядаги ҳаёт, илмий иши, таълим борасидаги таклифлари ва шу каби бошқа мавзуларда кечди.

— Жамол ака Aхборот технологиялари соҳасини танлашингизга айнан нималар сабаб бўлган?

— Бунга, биринчи навбатда, оилам сабаб бўлган. Чунки мен математиклар оиласида туғилганман. Иккинчидан, математика ва информатикага бўлган қизиқишларим болалигимда математикага ихтисослаштирилган лицей интернатига етаклаган.

2009-2015 йиллар IBM компанияси ҳомийлигида ўтган дастурлаш бўйича жаҳон олимпиадасида қатнашдим ва 2013 йили олимпиаданинг ярим финалида 2-даражали диплом билан тақдирланганман. Мазкур жаҳон олимпиадаси мени ахборот технологияларига бўлган қизиқишимни янада оширди. Шундан кейин инглиз тилини мукаммал ўрганишга киришдим. Кейинги йиллар ўқишим ва илмий ишимни Италиядаги Politectico di Torino университетида давом эттириш бахтига муяссар бўлдим.

Очиғи, Италияда олган билим ва тажрибаларим илмий фаолиятимни ривожлантиришда муҳим роль ўйнади. Боиси у ерда Machine Learning va Data Mining соҳаларидаги дунёнинг кучли профессорлари билан кўплаб муҳокамалар орқали илмий ишим учун энг тўғри йўналишни танлаб олгандим.

— Докторлик ишингиз ўзи қандай муаммо ечимига қаратилган?

— 2017 йил «Эл-юрт умиди» жамғармаси стипендиати сифатида ўз илмий ишимни Словения давлатининг Приморска университетида давом эттиришга муваффақ бўлдим.

Маълумот учун айтиб ўтмоқчиман, жамғарма докторантурадаги ўқишим учун барча харажатларни: ўқиш учун тўлов (tuition fee), стипендия (scholarship), йўл харажатлари (travel expenses) ва шу каби бошқа харажатларимни қоплаб берди.

Приморска университетини танлашимга сабаб эса, олдин ҳам Erasmus+ лойиҳаларида Урганч давлат университети ва Приморска университети ўртасида ҳамкорлик мавжуд бўлиб, кўплаб лойиҳаларда бирга ишлаганмиз.

Словенияда докторантурада таълим олиш талаблари ривожланган давлатлардагидек юқори. Мамлакатда 1 йил фақат PhD босқичидаги чуқурлаштирилган, аниқроғи 8 та фанлар бўйича таҳсил олдим. Битта фанни Италия давлатида (PhD талабалари учун ташкиллаштирилган ўқув тренингда) ўқидим ва ўртача 92.5% билан аъло (excellent) баҳога тугатдим.

2017 йили январь ойида биринчи илмий семинаримни ўтказгандан кейин факультетимиз декани менга университетнинг ўзида ишлашни, яъни халқаро талабаларга илмий соҳамга алоқадор бўлган фанларни ўқитишни таклиф этди. Таклифни қабул қилиб талабаларга дарс бера бошладим. Словениядаги ишим, ўқишим ва шахсий ҳаётим жуда ҳам яхши эди, инсонлари самимий, кўчалари озода, тинч эди. Муҳими мен Европада ўз илмий соҳам учун зарур бўлган 4 йиллик иш тажрибасига эга бўлдим.

Илмий ишимга тўхталадиган бўлсам, докторлик ишим мавзуси «Clustering class association rules to form a meaningful and accurate classifie», яъни класс умумлашган қоидаларни кластерлаш орқали аниқ ва компакт модел яратишдан иборат. Докторлик ишимнинг асосий мақсади: дунё миқёсида кенг формаллашган соҳалар учун моделлар яратиш ва бу модел ёрдамида вақт сарфини камайтириш, аниқликни ва даромадни оширишдир.

Масалан, яратган моделимиздан тиббиёт соҳасида ўпка саратонини (breast cancer) аниқлашда фойдаландик ва юқори натижа олдик. Бундан ташқари, моделимизни қишлоқ хўжалиги соҳасида эбалон ўсимлигининг ёшини аниқлашда қўлладик ва бу ҳам самарали бўлди.

Шунингдек, илмий ишим давомида мен дунё тан олган илмий журналлар (SCI, Scopus, Springer) ва халқаро конференцияларда жами 8 та мақола чоп этдим. Бундан ташқари, илмий ишим натижаларини халқаро семинарларда, хусусан, Испания, Венгрия, Словения, Италия ва Польша давлатларида ҳимоя қилдим.

— Сизнингча Словениянинг қандай ижобий тажрибаларини Ўзбекистонда жорий этиш мумкин?

— Айнан мен дарс берган университетда талабанинг формасига ёки давоматига умуман эътибор берилмайди. Олийгоҳ фақат таълим сифатига эътибор қаратади. Ўйлашимча, ушбу тажрибани ўзимизда қўллаш мумкин. Кейинги таклифим, бакалавр ва магистр талабаларига камида 1 та Scopus мақола чоп этишни мажбурий этиб белгилашни тавсия қиламан. Чунки талаба бакалавр пайтидан илмий иш, илмий янгилик нима эканини тушуниб етса, бу талабага кейинги фаолиятида катта ёрдам бўлади. Мазкур амалиёт Европанинг кўплаб олийгоҳларида аллақачон жорий этилган.

Яна бир муҳим масала, мамлакатимизда илмий фаолият учун битта хорижий мақола чоп этишга 60 соат вақт ажратилган. Ваҳоланки, биз битта мақолани дунё тан олган журналларда чоп этиш учун камида 1 йил вақт сарфлаймиз. Шуларни инобатга олган ҳолда олий таълим тизимида илмий фаолият учун ажратилган соатлар тақсимотини қайта кўриб чиқилишни ва илмий фаолият билан шуғулланиш учун қўшимча имкониятлар яратилишини хоҳлардим.

— Бўш вақтларингизда нималар билан шуғулланасиз?

— Бўш вақтимда асосан илмий соҳамдаги янги мақолаларни ўқийман. Бу мен учун жуда муҳим. Чунки бошқа бир олим томонидан яратилган алгоритмни ёки моделни қайта яратмаслик учун ҳам замон билан ҳамнафас бўлиш, илмий янгиликларни мунтазам ўқиб бориш керак.

Ҳозирда илмий раҳбаримдан ташқари яна бир профессор билан илмий ҳамкорлик қиляпман. Бундан асосий мақсад ўз илмий соҳамни янада кенгайтиришдан иборат. Китоб мутолаасига ҳам вақт ажратишга ҳаракат қиламан. Охирги марта «Data Mining and Machine Learning» номли китобни ўқидим. Китобда машҳур алгоритмлар ва усуллар кенгроқ ёритилган.

— Келажакдаги режаларингиз қандай?

— Ҳозирча PhD дипломини олганимдан кейин, Doctor of Scince даражасини олиш учун илмий ишимни давом эттирмоқчиман. Шундан сўнг Европада олган билим ва тажрибаларим асосида сунъий интеллект соҳасини ривожлантириш ниятим бор.

Нурилло Тўхтасинов суҳбатлашди.