Тошкентда ўтган «Халқаро ҳамкорликнинг суд экспертизани такомиллаштириш ва ривожлаштиришдаги ўрни» мавзусидаги халқаро илмий-амалий конференциянинг мантиқий давоми сифатида, Самарқандга ташриф буюрган анжуман иштирокчилари Хадича Сулаймонова номидаги Республика суд экспертиза марказининг вилоят бўлими фаолияти билан яқиндан танишдилар. 

БМТ нинг Гиёҳвандлик моддалари ва жиноятчилик бўйича бошқармасининг Марказий Осиёдаги минтақавий ваколатхонаси ва Адлия вазирлиги, хусусан Республика суд экспертиза маркази ҳамкорлигидаги тадбирда Туркия, Малазия, Болгария, Ҳиндистон, АҚШ, Озарбайжон, Қозоғистондан келган мутахассислар вилоятдаги бўлимда қилинаётган ишлар, янги қадамларни кўрдилар, хизмат турлари кенгайтирилаётганига гувоҳ бўлдилар.

Республика суд экспертиза марказини Самарқанд вилоят бўлими 1964 йилда ташкил топган, лекин, бўлим фаолиятидаги бурилиш нуқтаси бошланганига ҳали кўп бўлмади, дейди Республика Суд экспертизаси Самарқанд вилоят етакчи суд эксперти Абдурашид Жўраев.

«Соҳани такомиллаштиришга қаратилган ҳукумат даражасидаги ҳужжатлар қабул қилинганда янги манзилга кўчдик. Шунда янги ускуналарни ўрнатиш, фаолият турларини кенгайтириш учун шароит яратилди. Очиғи, шу вақтгача Самарқандда Одам ДНК си билан боғлиқ лабаратория бўлмаган. Вазирлар Маҳкамасининг 2022 йилги қарорига кўра, ўша йилнинг июнидан Самарқандда Одам ДНК си суд-биологик  лабараторияси ишга тушди» дейди Жўраев.  Суд экспертиза Самарқанд бўлимида, шунингдек, материаллар, ашёлар ва буюмлар криминалистик экспертизаси лабараторияси ҳам фаолият бошлаган. «Товар хом ашёларни кимёвий экспертиза қилиш имкони пайдо бўлди» дейди Абдурашид Жўраев.

Маълум бўлишича, ҳозирги кунда, бўлимда 15 турдаги экспертиза ўтказилади. Автотехника эскпертизаси, қурилиш экспертизаси, суд иқтисодий, суд товаршунослик экспертизалари ҳамда сохта пуллар, технология асосида муҳри сунъий тарзда «босилган» ҳужжатларни ўрганишга ихтисослашган криминал-техник эскпертиза каби қатор бўлимларда махсус тайёрланган мутахассислар ишлаяпти.

Сўнгги вақтларда овозли дипфейк хабарлар кўпайгани баробарида интернет мессенжерларга сохталаштирилган овозлар жўналиши ортидан оилаларда можаролар чиқаётгани ҳам сир эмас. Шундан, янги йўналиш, овозларни аниқлаштирувчи фоноскопик эскпертизага ҳам эҳтиёж пайдо бўлган. Фоноскопия сирларини ўрганиш учун ходим тайёрланаяпти. Яна қўшимча қилиш мумкин, яқин кунларда ёнғинлар бўйича экспертиза лабараторияси ҳам ишга тушиши кутилмоқда. 

Абдурашид аканинг ўзи иқтисодий экспертиза бўйича иш олиб боради. Фаолиятига оид мисол келтиришини сўраймиз. «Масалан, «тадбиркор» 800 долларлик банк кредитларини олиб, маблағнинг ҳаммасини ускуна олишга деб чет элга ўтказган. Кредитнинг фоизи кам. Олиб келган ускуналари нархи эса 100 минг долларча туради. Ўшани банкка кўрсатиб, қолган пулни ўзлаштириб юборган ҳолатни аниқлаб бераяпмиз. Бунақа ҳийлалар, афсуски, кам эмас» дейди эксперт.

Хадича Сулаймонова номидаги республика суд экспертиза маркази мудири Акрам Халилов инсонларнинг Конституция берган ҳуқуқларини ҳимоя қилишда, жиноятларни олдини олиш ва фош этишда эскперт тадқиқотлари натижалари муҳим эканини таъкидлайди. Соҳа такомиллаштирилаётгани ана шу мақсадга қаратилгандир деди у.

«Суд эскпертларнинг касб малакасини ошириш, соҳадаги технологияларни замон талабларига мослаштириш ва бевосита суд экспертиза жараёнига нодавлат суд эскпертларни ҳамда адвокатларнинг иштирокини таъминлаш орқали одил судловни таъминлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Жойлардаги, жумладан, Самарқанд бўлимидаги шароит халқаро стандартлар даражасига келтирилиши ҳам эзгу мақсадга қаратилган. Шунча шароит яратиб берилаяпти экан, экспертиза ходими хато қилишга ҳаққи йўқ, чунки бу инсонннинг  тақдири билан боғлиқ масала» деди Акрам Халилов.

Ўзлаштирилган маблағлар, сохталаштирилган ҳужжат ва ясама валюталар, қалбаки маҳсулотлар, қурилиши нормаларга мувофиқ келмаган бинолар ва ҳоказо масалалар билан боғлиқ ишлар бўйича ички ишлар бўлимлари, суд, прокуратура аниқ-тиниқ хулоса чиқарар экан, уларнинг кўзга кўринмас ҳамкори суд экспертизасидир. Соҳа тадбирининг халқаро миқёсда кўлам олиши ва ҳамкорлик ҳақидаги қатор ҳужжатларнинг имзоланиши,  жиноятчилик географияси кенгайиб бораётгани, бунга қарши курашда биргаликда ишлаш муҳимлигини англатади.

Мустаҳкам Тангриёрова

P.S. «Xabar.uz»  республика суд экспертизаси Самарқанд вилоят бўлими хатшунослик, техник экспертизаси етакси эксперти Нодира Фозилова фаолияти ҳақида алоҳида лавҳа тайёрламоқда.